Ana səhifə Seçilmişlərə əlavə et Bizə yazın

     
 
 XƏBƏRLƏR
 
 
 
RƏSMİ
 
 
 HEYDƏR ƏLİYEV FONDU
 
 
 
QANUNVERİCİLİK
 
 
 
TƏHSİL NAZİRLİYİNDƏ
 
 
 
PEDAQOJİ YAZILAR
 
 
 MÜSAHİBƏLƏR
 
 
 
İDMAN
 
 
 
FOTOQALEREYA
 
 
 ARXİV
 
 
 ƏLAQƏ

 
 

Azərbaycan təhsili: yaxın keçmişə, bu günə və gələcəyə bir baxış
 

Dünya universitetləri

internetdə

saytda

 

Fotoqalereya

 
 
 
 
 
 
 
 
 

ARXİV

15 Oktyabr 2010 - �40

 

Ədəbiyyat nəzəriyyəsində nəzm haqqında anlayışın verilməsi

Bookmark and Share

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbiyyatşünaslığın mühüm bölməsi olub, bədii əsərin xüsusiyyətini, həyatı əks etdirmə prinsipini... öyrədir.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi tədrisinin ən çox praktik əhəmiyyətə malik olan bölmələrindən biri nəzm sisteminin, şeir şəkillərinin spesifik xüsusiyyətlərinin öyrədilməsidir.

"Nəzm" sözü nizam mənasını ifadə edir. Nəzmə ədəbiyyatşünaslıqda şeir də deyilir. Nəzmin əsas xüsusiyyətlərini bilmədən şeiri ahəngdar və rəvan oxumaq, orada irəli sürülən fikri başa düşmək, nəzm əsərlərinin məzmununu mənimsəmək olmaz. Şagirdlərə nəzm haqqında veriləcək ilk anlayışı ahəngcə oynaq, qafiyə etibarı ilə qüvvətli, dil baxımından sadə şeir parçası ilə əlaqələndirmək lazımdır. Nəzmdə ahəng daha böyük əhəmiyyət kəsb edir:

Sükuta qərq olmuş ürəyimlə mən,

Keçirəm yenə də Muğan çölündən.

Yanında balası yağış gölündən

Əyilib su içir bir ana ceyran.

Bu şeir parçasında ifadə olunan fikir şagirdlərdən soruşulur və heç bir söz dəyişmədən lövhəyə yazılır: "Mən sükuta qərq olmuş ürəyimlə yenə də Muğan çölündən keçirəm. Bir ana ceyran yanında balası əyilib yağış gölündən su içir".

Bu cümlələri qeyd etdikdən sonra şeir parçasındakı "ürəyimlə mən", "gölündən", "çölündən" sözlərinin altından xətt çəkir və izah edirəm:

- Bu sözlər şeirdə elə sıralanmışdır ki,oxu zamanı qulağımızda musiqi səsi verir. İndi gəlin bu cümləni oxuyaq, görək həmin şeir parçasındakı sözlərdən düzəlmiş cümlə şeirdəki kimi ahəngdar səslənirmi?

Mən sükuta qərq olmuş ürəyimlə,

yenə də Muğan çölündən keçirəm.

Burada nəzmin ifadə tərzi adi danışıq tərzindən əsaslı surətdə fərqlənir. Sözlər müəyyən bir qayda ilə nizamlı düzülür. Sözlərin belə düzülməsində bir ahəngdarlıq yaranır.

Ahəngdarlığı daha geniş başa salmaq üçün ahəngdar səslər çıxaran əşyalardan misallar gətirilməlidir.

Ölçü haqqında məlumat vermək üçün heca haqqında şagirdlərin aldıqları biliklərdən istifadə etmək lazımdır. Şagirdlər şifahi xalq ədəbiyyatında öyrəndikləri bayatılardan nümunələr söyləyirlər.

Ədəbiyyatşünaslıqda ölçüyə vəzn də deyilir. Ölçü və yaxud vəzn şeirdə ahəngi yaradan, qüvvətləndirən amillərdən biridir. Azərbaycan şeirində müxtəlif vəznlər (heca, əruz, sərbəst şeir) mövcuddur. Vəznin (ölçünün) tələbinə görə misralar bir-birinə bərabər tutulur ki, bu, ahəngin yaranması üçün əsas şərtdir. Ölçü haqqında müəyyən məlumat verdikdən sonra ahəngdarlıq üçün şərt olan qafiyə haqqında məlumat verilir: Şeirdə tələffüzcə, səs tərkibi etibarı ilə bir-birinə yaxın olan sözlərə qafiyə deyilir.

Yerdən ayağını quş kimi üzüb,

Yay kimi dartılıb, ox kimi süzüb,

Yenə də sürünü nizamla düzüb,

Baş alıb gedirsən hayana, ceyran! 

Bu şeirdə "üzüb", "süzüb", "düzüb" sözləri daha ahəngdar səslənir. Həmin sözlər deyiliş cəhətdən bir-birinə daha yaxındır. Belə sözlər şeir ahəngini tamamlayır, nizama salır və zəngin qafiyə sayılır. Şagirdlər müxtəlif şeir parçaları söyləməklə qafiyə haqqında daha geniş məlumat alırlar. Söylədikləri şeir parçalarında qafiyə təşkil edən sözlərə uyğun həmqafiyə olan sözlər tapmaq tapşırıq verilir.

Şeirin ahəngini qüvvətləndirmək, təsirini artırmaq məqsədilə eyni sözlər misraların sonunda təkrar edilir. Şeirdə təkrar olunan belə sözlərə rədif deyilir.

Şagirdlər həm klassik, həm də müasir şairlərimizin şeirlərindən nümunələr söyləyirlər. Bu, nitq vərdişlərini möhkəmləndirməklə yanaşı, şagirdlərin emosional duyğularına müsbət təsir edir. 

Mehriban BAXŞƏLİYEVA,
Bərdə şəhər 2 nömrəli
məktəbin Azərbaycan dili
və ədəbiyyat müəllimi

 
Səhifənin başına qalx "Pedaqoji yazılar" bölməsinə getNömrənin müdəricatına dön

Səhifənin başına qalx

 

HEYDƏR ƏLİYEV

İLHAM ƏLİYEV

MEHRİBAN ƏLİYEVA

HEYDƏR ƏLİYEV
FONDU

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

 

15 Oktyabr 2010 - �40

Prezident İlham Əliyev Mingəçevir şəhərində şahmat məktəbinin açılışında iştirak edib
 
Misirdə Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın adını daşıyan eksperimental dillər məktəbi bir yaşını qeyd edib
 
Bakıda MDB ölkələri humanitar universitetləri rektorlarının və humanitar fakültə dekanlarının Forumu keçirildi
 
Ölkə başçısı tərəfindən təltif olunmuş təhsil işçilərinə mükafatlar təqdim edildi
 
Norveçin Azərbaycana yeni təyin olunmuş səfiri ADU-da
 
Naxçıvan Dövlət Universitetində yeni layihə həyata keçiriləcək
 
Yüksək fəxri ad və "Tərəqqi" medalı alması xəbərini kim necə qarşılayıb
 
Ötən illərin unudulmaz xatirələri
 
Heydər Əliyev adına lisey
 
Yeni qiymətləndirmə təhsil sistemində tətbiq edilən yeniliklərdən biridir
 
Sənəti ilə ürəklərdə yaşayan şair
 
Dünya iqtisadiyyatının qloballaşdırılması şəraitində ali təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsinin bir sıra aspektləri
 
BSU-da "Elmi əsərlər"in təqdimetmə mərasimi keçirilib
 
Prezident təqaüdü alan məzunlar və yubilyar müəllimlərlə görüş
 
Azərbaycan şairi Türkiyədən mükafatla qayıdıb
 
Bakıda "Qloballaşma prosesində Qafqaz və Mərkəzi Asiya" mövzusunda III Beynəlxalq konqres keçiriləcək
 
Müəllimlərin səviyyəsindən razı qaldım
 
İngilis dili dərslərində  rollu oyunlardan istifadə
 
Müəllim-şagird münasibətləri
 
Pedaqoji prosesə müasir yanaşma günün tələbidir
 
Mübarizləri olan Vətən basılmaz!
 
Şəhid Mübariz
 
İmişli təhsili bu gün
 
Xüsusi qabiliyyəti  olan uşaqlarla  işin reallaşdırılması mexanizmi
 
Əmək hazırlığı dərslərində şagirdlərə praktik bacarıq və vərdişlərin aşılanması
 
Ədəbiyyat nəzəriyyəsində nəzm haqqında anlayışın verilməsi
 
Yeni pedaqoji texnologiyalar fəal təlimə əsaslanır
 
İsmayılın adı gənc istedadların "Qızıl kitabı"na yazıldı
 
"Azəri" mahnı və rəqs ansamblı beynəlxalq festivalın qalibi oldu
 
Məktəblilər üçün Nobel mükafatı
 
"Nano" ilə hər kəs təmasda ola biləcək
 
Qeyri-adi dərs
 
"İnsan alverinə qarşı mübarizə" mövzusunda tədbir
 
"Narkomaniya ağ ölümdür" adlı elmi-praktik konfrans
 
Quba məzarlığı: faktlar, sənədlər
 
Azərbaycan aliminin  kitabı İranda nəşr olunub
 
Tətbiqi pedaqogika yollarında
 
Şərəfli pedaqoq-alim ömrü
 
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecində Zərifə Salahova ilə görüş keçirilib
 
Yaddaşlarda qalan müəllim
 
Dərsliklərimiz, uğurlarımız və problemlərimiz
 
Hər bir şagird kitabları sevməli və qorumalıdır
 
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda treninq keçirilir
 
Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları
 
Dünyanın məşhurları  Qəlbində Allah sevgisi yoxdursa...
 
Microsoftun yaradıcısı Bill Qeyts
 
İkiqat Azərbaycan və Avropa çempionu
 
Həmyerlimizin idman uğurları
 
Dünay universiteti: Tsinxua Universiteti
 

2007 - 2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil üzrə
DÖVLƏT PROQRAMI

Azərbaycan Respublikasında texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə
DÖVLƏT PROQRAMI

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
KURİKULUM PORTALI

Azərbaycan Respublikası
TƏHSİL PORTALI

 

Copyright 2010   All Rights Reserved.
Created and supported by
Mehman Shafagatov