Viskonsin-Medison
Universiteti (University of Wisconsin-Madison)
ABŞ-da Viskonsin ştatının Medison şəhərində
yerləşir və ölkənin ən nüfuzlu ali təhsil
ocaqlarından biridir.
Böyük
Britaniyanın "Times Higher Education Supplement
- QS World Universities Rankings" jurnalının
2009-cu ildə apardığı dünya universitetlərinin
reytinqinə əsasən, Viskonsin-Medison
Universiteti 100 ən yaxşı ali məktəb arasında
Oklənd Universiteti ilə birgə 61-ci yerdə olub.
2010-cu il üzrə dünyanın ən nüfuzlu
universitetləri arasında Viskonsin-Medison
Universiteti "Times Higher Education World
University Rankings"in apardığı araşdırmaya
əsasən 43-cü, "QS World University Rankings"in
açıqlamasına görə isə 48-ci yerdə qərarlaşıb.
Tarixi
Viskonsin-Medison
Universitetinin yaranma tarixi 1848-ci ildə
Viskonsin ərazisinin ştat statusu almasına
təsadüf edir. Viskonsin ştatı Konstitusiyası
universitet yaradılması haqqında qanun qəbul
edir. Universitetin ilk kansleri 1849-cu ildə
Con Latrop təyin edilir. Viskonsin-Medison
Universitetində ilk dərslər həmin ilin 5
fevralında 17 tələbə ilə Medison Qadın
Akademiyasının binasında keçilir. Şimaldan "Dörd
göl", cənubdan Mineral Poynt Roud (sonralar
Universitet avenyu) ərazi, şərqdən Kral küçəsi
(sonradan Steyt) ilə əhatə olunan 200000 m2-lik
ərazi tezliklə universitet kampusunun
yaradılacağı yer kimi müəyyən edilir.
1859-cu
ildə həmin ərazidə hazırda Baskom Holl adlanan
universitet binasının inşası tamamlanır, lakin
1916-cı il oktyabrın 16-da baş vermiş yanğın
nəticəsində binanın günbəzi yararsız hala düşür
və bir daha bərpa edilmir. Universitetin ilk
binası faktiki olaraq 1851-ci ildə tikilmiş Nort
Holl hesab edilir. 1863-cü ildən
Viskonsin-Medison Universitetinə qız tələbələr
qəbul olunurlar. 1892-ci ildə ali məktəb ilk
elmi dərəcələrini verir və "The Daily Cardinal"
tələbə qəzeti nəşr edilir, universitetin
tədricən yeni kampuslarının tikilməsi başlanır.
1904-1905-ci
illərdə universitetin ali məktəbi, 1907-ci ildə
Viskonsin təşkilatı yaradılır. 1907-1911-ci
illərdə universitetin professorları Stiven
Molton Bebkop və Edvin Hart tərəfindən 1 buğda
üzərində aparılmış eksperiment nəticəsində
müasir qida elmi yaranır. 1913-cü ildə
universitetin alimi Elmer MakKollum A vitaminini,
3 il sonra isə B vitaminini aşkarlayır. 1919-cu
ildə universitetin kampusunda ABŞ-da ilk olaraq
fasiləsiz işləyən 9XM (hazırda WHA 970 AM)
radiostansiyası istifadəyə verilir. 1934-cü ildə
Viskonsin-Medison Universiteti Dendarisi açılır.
1960-1970-ci illərdə universitetin kampusunda
Vyetnam müharibəsində istifadə etmək üçün "Dow
Chemical" şirkətinin napalm (damcı şəklində
partlayıcı maddə) istehsalı əleyhinə böyük
tələbə aksiyaları keçirilir. 1969-cu ildə "The
Badger Herald" konservativ tələbə qəzeti
fəaliyyətə başlayır. İki il sonra universitetin
Sterlinq Holl binasına bomba atılır. 1984-cü
ildə universitetin elmi-tədqiqat parkı
istifadəyə verilir. Daha sonra universitetin
tələbələri Tim Kek və Kristofer Conson "The
onion" satirik qəzetini yaradırlar. 1998-ci ildə
universitetin hüceyrə bioloqu Ceyms Tomson ilk
dəfə olaraq insan embrional gövdə hüceyrələrini
ayırır və yetişdirir.
Büdcəsi
və təhsil haqqı
2009-2010-cu
tədris ilində Viskonsin-Medison Universitetinin
illik büdcəsi 2448400000 ABŞ dolları olub.
Universitetin ianə fondunun gəlirləri 1373000000
dollar təşkil edib.
2010-2011-ci tədris ilində Viskonsin-Medison
Universitetində təhsil haqqı yerli tələbələr
üçün bakalavr pilləsində 4156, magistr və
doktorantlar üçün 5258, Hüquq Məktəbində 8212,
Tibb və Səhiyyə Məktəbində 11798, Əczaçılıq
Məktəbində 6963, Baytarlıq Məktəbində 8857,
biznes üzrə (magistratura) 5986 ABŞ dollarıdır.
Əcnəbi tələbələrin təhsil haqqı isə bu
universitetdə bakalavr pilləsində 11531,
magistrant və doktorantlar üçün 12536, Hüquq
Məktəbində 18174, Tibb və Səhiyyə Məktəbində
19160, Əczaçılıq Məktəbində 13191, Baytarlıq
Məktəbində 14405, Biznes Məktəbində
(magistratura) isə 13348 ABŞ dolları təşkil
edir.
Universitetdə ümumilikdə 1 tədris ili üçün yerli
tələbələrə 21617, ABŞ-ın digər ştatlarından
olanlara 23878, əcnəbilərə isə 37757-43000 ABŞ
dolları lazım gəlir (bu məbləğ ildən ilə artır).
Dəftər və kitab ləvazimatları üçün tələbələr
ildə təqribən 1100, yataqxana üçün 7690,
nəqliyyat və şəxsi xərclər üçün 3840-4730 dollar
pul xərcləyirlər.
Viskonsin-Medison Universitetində tələbələrə
təhsil, idman və digər bacarıqlar üzrə yüksək
göstəricilər nümayiş etdirdikləri üçün təqaüd
verilir. ABŞ-ın və bütün dünyanın nüfuzlu ali
məktəblərində olduğu kimi, burada da bir neçə
təqaüd təklif olunur. Təqaüdün məbləği 400-6000
ABŞ dolları arasında dəyişir. Təqaüdlə yanaşı,
təhsil haqqını ödəyə bilməyən tələbələrə
universitetdə 3 növ maliyyə yardımı mövcuddur -
hədiyyə, kredit və işlə təminat. Tələbələrə
verilən hədiyyə, maliyyə yardımı geri alınmır,
kreditlər isə üstünə faiz gəlmək şərti ilə
ödənilməlidir. Tələbə krediti universiteti
bitirib işlədikdən sonra ödəyə bilər.
Universitet bu gün
Viskonsin-Medison
Universitetinin kampusları bütün ştat üzrə 42,9
km² ərazini əhatə edir. Ali məktəbin əsas
kampusu Medison şəhərində Mendota və Monona
göllərinin arasında 3,77 km² ərazidə yerləşir.
Təbii ekosistemə malik Viskonsin-Medison
Universiteti Dendarisi Medison şəhərinin
şimalında yerləşir. Əsas kampusda memar Cenninqs
və Artur Pibodi tərəfindən inşa edilmiş bir çox
bina mövcuddur. Kampusun xüsusi polis xidməti,
xəstəxanaları, istirahət mərkəzləri, botanika
bağları, enerji müəssisələri və s. mövcuddur.
Kampus ərazisində yerləşən Baskom Holl
universitetin "ürəyi" hesab edilir və tarixi
abidə kimi qorunur. Bina hazırda kansler və
vitse-kanslerin iqamətgahı kimi fəaliyyət
göstərir. Kampus ərazisindəki qotik üsluba aid
Müzik Holl 1878-ci ildə tikilib. Binaya 800
nəfər tutumlu auditoriya, kitabxana, saat
qülləsi aiddir. Müzik Holl, həmçinin
universitetin opera və musiqi mərkəzi, Şəhər və
Regional Planlaşdırma departamentinin binası
kimi fəaliyyət göstərir.
Corc Moss
humanitar korpusu 1960-cı illərdə Brutalist
(1950-70-ci illərin memarlıq üslubu) üslubunda
tikilib. Korpusda tarix, incəsənət, musiqi və
digər departamentlər fəaliyyət göstərir.
Viskonsin Biznes Məktəbinin yerləşdiyi Qreyncer
Holl 1933-cü ildə tikilib.
Viskonsin-Medison Universitetində 133 bakalavr,
150 magistr və 108 doktorluq proqramı təklif
edən kollec, məktəb və fakültələr fəaliyyət
göstərir. Bunlar Kənd Təsərrüfatı və Biologiya
Elmləri, Mühəndislik, Yazı və Elm (Filologiya)
kollecləri, Viskonsin Biznes, Pedaqogika,
Təhsilin Davametdirilməsi, Ali, İnsan
Ekologiyası, Jurnalistika və Kütləvi İnformasiya
Vasitələri, Robert La Follet adına İctimaiyyətlə
Əlaqə,
İctimai Fəaliyyət, Hüquq, Musiqi, Kitabxana və
İnformasiya Tədqiqatları, Tibb və İctimai
Səhiyyə, Tibb bacısı, Əczaçılıq, Baytarlıq Tibbi
məktəbləri, Beynəlxalq Tədqiqatlar Bölməsi,
Nelson Ekologiya Tədqiqatları İnstitutu, eləcə
də Mühasibatlıq və informasiya sistemləri,
Aktuar elmlər, risk idarəetməsi və sığorta,
Aerokosmik tədqiqatlar, ingilis, alman dili,
fransız və italyan dilləri, ispan, portuqal,
Avropa, Skandinav tədqiqatları, Yəhudi və Semit
tədqiqatları, Afrika tədqiqatları, Afrika
dilləri və ədəbiyyatı, slavyan dilləri və
ədəbiyyatı, Müqayisəli ədəbiyyat, Linqvistika,
Afro-Amerikan tədqiqatları, Asiya-Amerika, Şərqi
Asiya, Şərqi Asiya dilləri və ədəbiyyatı, Cənubi
Asiya tədqiqatları, Hindu-Amerika tədqiqatları,
Kənd təsərrüfatı və tətbiqi iqtisadiyyat,
İqtisadiyyat, Aqroekologiya, Aqronomluq, Maliyyə,
investisiya və bank işi, Marketinq, Menecment və
insan resursları, Anatomiya, Anesteziologiya,
Onkologiya, Oftalmologiya, Nevrologiya, Kliniki
laboratoriya elmləri, Tibb, cərrahiyyə, Ailə
tibbi, Tibb bacısı, Mamalıq və ginekologiya,
Pediatriya, Əczaçılıq, Ortopediya və
reabilitasiya, Fizioterapiya, Fiziologiya,
Urologiya, Xəstəliyin tarixi və bioetika, Qida
elmləri, Gender və qadın problemləri, Genetika,
Heyvanların sağlamlığı və biotibbi elmlər, Tibbi
mikrobiologiya və immunologiya, Psixiatriya,
Psixologiya, Heyvanlar elmləri, Zoologiya,
Botanika, Bakteriologiya, Biokimya, Bioloji
mühəndislik sistemləri, Biotibbi mühəndislik,
Bağçılıq, Biomolekulyar kimya, Biostatistika və
tibbi informatika, Müqayisəli bioelmlər,
Radiologiya, Kimya və biologiya mühəndisliyi,
Kimya, Kelt tədqiqatları, Antropologiya,
Etnomologiya, Dəqiq elmlər, Riyaziyyat, Tətbiqi
riyaziyyat, mühəndislik və fizika, Kompüter
elmləri, Elektrotexnika və kompüter mühəndisliyi,
Maşınqayırma mexanikası və astronavtika,
Mühəndislik fizikası, Mühəndislik professional
inkişafı, Mühəndislik geologiyası, Musiqi, Rəqs,
Klassika, Teatr və dramaturgiya, Folklor,
İncəsənət, İncəsənət təhsili, İncəsənətin tarixi,
İncəsənət əlaqələri, Qlobal mədəniyyət,
Dermatologiya, Dizayn tədqiqatları, Qarışıq
ünsiyyət, Cəmiyyət və ekoloji sosiologiya,
Astronomiya, Atmosfer və okean elmləri, Vətəndaş
və ekologiya mühəndisliyi, Meşə və vəhşi təbiət
ekologiyası, Coğrafiya, Yer, Landşaft elmləri,
İstehlak elmləri, İnkişaf tədqiqatları,
Psixoloji xidmət, Kurikulum və təlimat, Liderlik
təhsili və siyasi analiz, Təhsilin siyasi
tədqiqatları, Təhsilin psixologiyası,
Sosiologiya, Statistika, Şəhər və regional
planlaşdırma, Tarix, Elm, tibb və texnologiyanın
tarixi, Orta əsr tədqiqatları, Hüquqi
tədqiqatlar, Kitabxana və informasiya
tədqiqatları, İlahiyyat, Siyasi elmlər, Hərbi,
Hərbi-dəniz elmləri, Nüvə texnikası və s.
fakültələridir.
Viskonsin-Medison
Universitetinin kitabxana sistemi Tədqiqat
Kitabxanaları Assosiasiyası tərəfindən 13-cü
yerə layiq görülüb. Memorial kitabxana ilə
yanaşı, universitetdə 40-dan çox peşə və xüsusi
kitabxana mövcuddur. Kitabxana sisteminə
ümumilikdə 8 milyondan çox kitab, 7 milyon sənəd,
xəritə, musiqi partituraları, audiovizual
material, 6,4 milyon mikrofilm, 76000 dövri nəşr
və s. daxildir. Memorial kitabxana humanitar və
sosial elmlər üzrə kampusda əsas tədqiqat
müəssisəsi hesab edilir. 3,5 milyondan çox
materiala malik kitabxana həmin sahələr üzrə
Viskonsin ştatının ən böyük kolleksiyasıdır.
Həmçinin kitabxanada Universitet arxivi, Mills
diskoqrafiyası, Çap muzeyi, Rəqəmsal Kolleksiya
Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Tələbələr Helen
Uatyt Holl kolleci kitabxanasında bir çox
material əldə edə bilərlər. Kitabxananın xüsusi
kolleksiyasına etnik tədqiqatlar, qadınlar,
karyera və s., Açıq Kitab kolleksiyasına DVD
disklər, audiokitablar, videooyunlar və s.
daxildir. Kurt Vendt kitabxanasında mühəndislik,
kompüter elmləri, statistika, atmosfer və okean
elmlərinə aid materiallar toplanıb. Kitab və
jurnallardan əlavə burada 1,5 milyon çap edilmiş
texniki məruzə və mikrofişlər saxlanılır. Patent
və ticarət nişanı depozit kitabxanasında ABŞ
kommunal dizayn və patent, geniş ictimaiyyət
üçün soraq materialları mövcuddur. Eblinq
sağlamlıq elmləri kitabxanası Sağlamlıq elmləri
Tədris Mərkəzində yerləşir və 2004-cü ildə
Middlton, Veson və Pauer əczaçılıq
kitabxanalarının birləşməsindən sonra yaradılıb.
Kitabxana sisteminin MadCat interaktiv kataloqu
mövcuddur. Kataloqa universitetin bütün
kitabxanalarına aid biblioqrafik qeydlər, dövri
nəşr, audiovizual material, xəritə, not,
mikroforma, verilənlər bazası daxildir.
Kitabxananın vebsaytından istifadəçilər
istənilən materialı asanlıqla əldə edə bilərlər.
Universitetin muzeyləri arasında müxtəlif
ölkələrdən gətirilmiş süxur, mineral və
daşlaşmaların, Barringer meteoriti, ilk dinozavr
(edmontosaurus), akula (squalicorax)
skeletlərinin və üzən dəniz zanbağı
koloniyalarının (uintacrsinus), Kanzas
tabaşirinin saxlandığı geologiya, rəsm,
heykəltəraşlıq, qravüra və fotoşəkillərin
toplandığı Çazen incəsənət, 500000-dən çox
zoologiya nümunəsinə, müxtəlif skelet, artefakt,
Qalapaqoss adaları ilə bağlı elmi-tədqiqat
işlərinin yerləşdiyi Xüsusi kolleksiyaya malik
zoologiya, klassik və müasir fizika
eksponatlarının nümayiş olunduğu LR Igersoll
muzeylərini qeyd etmək olar.
2008-ci
ilin sentyabrından Viskonsin-Medison
Universitetinin kansleri xanım Karolin Biddi
Martindir. Kansler universitetin Regentlər
Şurası tərəfindən təyin edilir. Ali məktəbin
vitse-kansleri isə Pol Delucadır. Büdcə və
biznes, hüquq, təhsil və məzunlar məsələləri
üzrə də vitse-kanslerlər mövcuddur. Universitet
dekanlar tərəfindən idarə olunan məktəb və
kolleclərdən ibarətdir. Burada ümumilikdə
16000-dən çox işçi çalışır. İşçilərin 2022
nəfərini inzibati (rəhbərlik), 6072 nəfərini
professor-müəllim, qalanlarını isə digər
xidmətlərdə çalışan əməkdaşlar təşkil edirlər.
Viskonsin-Medison Universitetində ümumilikdə
42099 nəfər tələbə təhsil alır. Tələbələrin
28690 nəfərini bakalavr, qalanlarını isə magistr
və doktorantlar təşkil edirlər. Tələbələrin
51,8%-i qızlar, 48,2%-i isə oğlanlardır.
Universitetdə dünyanın müxtəlif ölkələrindən
5074 nəfər əcnəbi tələbə təhsil alır.
Viskonsin-Medison Universitetinin tələbələri
yaşayış yeri tapmaqda çətinlik çəkmirlər.
Xüsusilə universitet I və II kurs tələbələrinin
məskunlaşmaları ilə ciddi məşğul olur.
Universitetdə 15 tələbə yataqxanası mövcuddur və
onlar kampusun mərkəzində mağaza, qalereya,
restoran və tarixi abidələrin yaxınlığında
yerləşir. Ümumiyyətlə, yataqxana kompleksi iki
yerə bölünüb - kompleksin bir hissəsi Mendota
gölünün sahilində, təbiət qoynunda və
kitabxanaların yaxınlığında, digər hissəsi isə
Medison şəhər mərkəzinin, universitetin akademik
binalarının yanındadır. Yataqxanaların otaqları
mebel, kabel televiziyası, telefon, İnternet,
kondisioner və s. avadanlıqlarla təchiz olunub.
274 yerlik
Adams Holl yataqxanası Mendota gölünün sahilində
yerləşir və əsasən bir nəfərlik otaqlardan
ibarətdir. Yataqxana 2011-ci ilin yayınadək
fəaliyyət göstərməyəcək. Bernard Holl
yataqxanası 246 nəfər üçün nəzərdə tutulub və
Universitet-avenyu və Park-stritdə yerləşir.
Bredli Holl yataqxanası 246, Çadborn 580, Koul
242, Elizabet Uoters Holl 473, Friderik Holl
147, Kronşeyc Holl 624, Oqq Holl 600, Selleri
Holl 1148, Slixter Holl 200, Smit Holl 415,
Sallivan Holl 257, Tripp Holl 279, Vitte Holl
isə 1150 tələbə tutumuna malikdir. Burada
otaqların illik qiyməti 7690-8339 ABŞ dolları
təşkil edir. Əlil tələbələr üçün yataqxanalarda
lazımi şərait mövcuddur. Universitetə konfrans,
müxtəlif tədbir və s. məqsədlərlə gələn şəxslər
üçün Louel İnn, CALS, Fluno, yay korpusu və s.
yataqxanalar fəaliyyət göstərir. Yataqxana
otaqları ən müasir şəraitə malikdir və qalma
müddətindən asılı olaraq qiymətlər 1 nəfərə
18-144 ABŞ dollarına başa gəlir.
Viskonsin-Medison Universitetində tələbə həyatı
çox fəal və maraqlı keçir. Universitetdə
tələbələr aparıcı vəzifələri tutmağa can atır,
müxtəlif gənclər təşkilatına qoşulur, mədəniyyət
və idman tədbirlərində iştirak edir, bir sözlə,
tələbə həyatından maksimum zövq almağa
çalışırlar. Universitetdə tələbə qəzetləri nəşr
edilir, WSUM 91,7 FM kampus radiosu fəaliyyət
göstərir.
Viskonsin-Medison Universitetində 1904-cü ildən
məşhur "Viskonsin ideyası" mövcuddur.
Universitetin sabiq prezidenti Çarlz Van Hayz
tərəfindən yaradılmış bu prinsipə əsasən, təhsil
universitet auditoriyalarından kənarda
insanların həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə
xidmət etməlidir. 100 ildən artıqdır ki,
universitet bu ideyaya əməl edir və bəşəriyyətin
inkişafına layiqincə xidmət göstərir.
Universitetin məşhur məzunları
|
Ellen Conson-Serliff |
Liberiyanın prezidenti |
|
|
Enci Bruks |
BMT Baş Assambleyasının sabiq prezidenti |
|
|
Dik Çeyni |
ABŞ-ın sabiq vitse-prezidenti |
|
|
Əhməd Yauddin |
Banqladeşin sabiq prezidenti |
|
|
Kamel Morjani |
Tunisin xarici işlər naziri |
|
|
Alexandro Foksli |
Çilinin sabiq xarici işlər naziri |
|
|
Filipp Qunavardena |
Şri-Lanka inqilabçısı, Şri-Lanka "sosializminin
atası" |
|
|
Con Bardin |
tarixdə yeganə fizika üzrə 2 dəfə Nobel
mükafatı laureatı |
|
|
Con Van Flek |
fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı |
|
|
Saul Bellou |
ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı |
|
|
Günter Blobel |
tibb və fiziologiya üzrə Nobel mükafatı
laureatı |
|
|
Herbert Spenser Gasser |
tibb və fiziologiya üzrə Nobel mükafatı
laureatı |
|
|
Ervin Neher |
tibb və fiziologiya üzrə Nobel mükafatı
laureatı |
|
|
Eduard Lori Tatum |
tibb və fiziologiya üzrə Nobel mükafatı
laureatı |
|
|
Pol Boyer |
kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı |
|
|
Alan MakDiarmid |
kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı |
|
|
Stenford Mur |
kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı |
|
|
Teodor Şuls |
iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı
laureatı |
|
Hazırladı:
Lamiyə ƏLİYEVA |
|