|
 İnkişaf
etmiş ölkələrdə bu problem hansı mexanizmlərlə həll
edilir?
* Bizdə elə müəllimlər var ki, bu saxta sənədlərlə
artıq 15 ildən çoxdur ki, çalışır.
* Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Gəncə filialının
fəaliyyətini dayandırmaqla nazirlik böyük bir
saxtakarlıq yuvasını dağıtmış oldu.
* İnkişaf etmiş ölkələrdə diplom bir o qədər əhəmiyyət
daşımır. İşəgötürən tərəf əsasən mütəxəssisin bilik və
bacarığına üstünlük verir.
* Maraqlandığımız bütün ölkələrdə universitetləri
bitirən məzunlarla bağlı məlumat bazası yaradılıb. Bu
bazadan həm də diplom saxtakarlığının qarşısının
alınmasında istifadə olunur.
Saxta diplomlarla mübarizə bu gün dünyanın bir çox
ölkələrində hələ də əsas problem olaraq qalmaqdadır.
İnkişaf etmiş dövlətlərdə bu məsələ öz həllini tapsa da
keçmiş postsovet məkanına daxil olan ölkələrdə saxta
diplom problemi hələ də davam edir. Belə hallara az da
olsa, Sovetlər Birliyi dövründə də rast gəlinirdi. Ancaq
çap və mətbəə avadanlıqlarının dövlətin hüquq-mühafizə
orqanlarının xüsusi nəzarətində olduğu, SSRİ
sərhədlərinin qapalılığı, kompüterlərin texnoloji
imkanlarının indiki qədər olmaması və s. kimi
səbəblərdən bu problem bir o qədər də nəzərəçarpan
deyildi.
Əlbəttə, bu problemin qarşısının alınması üçün ölkəmizdə
də hüquq-mühafizə orqanları ilə birgə müxtəlif addımlar
atılmaqdadır. Ancaq təhsil naziri Mikayıl Cabbarovun son
müsahibələrinin birində təhsil sistemində hələ də
2000-dən çox saxta diplomlu "müəllimlər"in çalışdığını
deməsi, şübhəsiz ki, bu problemin hələ də davam etdiyini
göstərir. Nazir bu fikri ilə həm cəmiyyətə, həm də
saxtakarlara ciddi bir mesaj verdi. Şübhəsiz ki, Təhsil
Nazirliyinin saxta diplomların qarşısının alınmasına
yönəlmiş sərt addımları cəmiyyət tərəfindən də rəğbətlə
qarşılanır. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Gəncə
filialının fəaliyyətini dayandırmaqla nazirlik böyük bir
saxtakarlıq yuvasını dağıtmış oldu. İctimaiyyətə verilən
məlumatlardan aydın olur ki, nazirlik bu addımları belə
sərt formada davam etdirmək niyyətindədir. Bu baxımdan,
nazirliyin son illərdə atdığı addımları daha təsirli
hesab etmək olar. Təhsil sahəsində saxta diplomla
çalışan müəllimlərin əksəriyyətinin aşkarlanması, bəzi
təhsil müəssisələrinin rəhbərləri və əməkdaşlarının bu
kimi işlərdə yol verdikləri saxtakarlığa və nöqsanlara
görə işdən azad olunması bariz nümunədir. Lakin buna
baxmayaraq, əvvəlki dövrlərdə verilən diplomlar hələ də
məsələnin tam həlli yolunda müxtəlif çətinliklər
yaradır. Məsələn, bizdə elə müəllimlər var ki, bu saxta
sənədlərlə artıq 15 ildən çoxdur ki, çalışır. Belə
müəllimlərin sayının çox olduğunu bildirən nazir eyni
zamanda, həmin müəllimlərin hamısını birdən işdən azad
etməyin də müəyyən problemlərə gətirib çıxaracağını,
xüsusən də müəllim çatışmazlığı ilə üzləşəcəklərini
deyib.
Bəs bu problem dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində öz
həllini necə tapıb?
Keçmiş Sovetlər Birliyinə daxil olan ölkələr istisna
olmaqla dünya ölkələrinə nəzər saldıqda görərik ki,
həmin ölkələrdə saxta diplomlara çox nadir hallarda rast
gəlinir. Çünki bu ölkələrdə diplom bir o qədər əhəmiyyət
daşımır. İşəgötürən tərəf mütəxəssisin bilik və
bacarığına daha çox üstünlük verir. Xaricdə təhsil alan
məzunlardan aldığımız məlumata əsasən deyə bilərik ki,
diplomların həqiqiliyinin yoxlanılması mexanizmləri
dünya ölkələrində müxtəlif formalarda həyata keçirilir.
Ancaq araşdırmalarımız zamanı bizə o da məlum oldu ki,
maraqlandığımız bütün ölkələrdə universitetləri bitirən
məzunlarla bağlı məlumat bazası yaradılıb. Bu bazadan
həm də diplom saxtakarlığının qarşısının alınmasında
istifadə olunur. Həmin bazada məzunun universitetdə
təhsil aldığı illərlə bağlı mühüm məlumatlar (daxil olma
və bitirmə tarixləri, təhsil müddətində nailiyyətləri,
bəzi müəllim və professorlar tərəfindən verilən rəylər,
şəxsi məlumatlar və s.) yerləşdirilir. Bu bazadan
istifadə edən ölkələrdə müxtəlif formalarda -
ictimaiyyət üçün açıq, yaxud qapalı (ancaq rəsmi
qurumların və məzunların sorğusu əsasında) həyata
keçirilir. Məlumat bazası diplom verən universitet,
yaxud bu sahəyə rəhbərlik edən təhsil qurumlarında
yaradılır.
İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsindən nümunələr
Məsələn, Almaniyada xüsusi bir proqram var. Bu proqram
yalnız müvafiq dövlət qurumlarında şifrəli baza olaraq
kompüterlərə yüklənir. Hər bir universitet məzunlarının
siyahısı və diplomların şifrəsi həmin bazaya daxil
edilir. İşəgötürən diplomun düzgünlüyünü yoxlamaq üçün
müvafiq təşkilata müraciət edir. Bununla da diplomun
düzgünlüyü haqda dəqiq məlumat ala bilir. ABŞ-da isə
proses bir az fərqlidir. Belə ki, hər universitetdə
ayrıca məzunlar bazası yaradılır. Bu bazada məzunlar
haqqında bütün zəruri məlumatlar yerləşdirilir və
maraqlı tərəflər bazaya asanlıqla daxil olmaqla həmin
məzun haqqında ətraflı bilgi əldə edə bilir. Hətta
universitet müəllimlərinin həmin məzun haqqında
fikirlərini də öyrənə bilərlər. İtaliyada da bu proses
demək olar ki, ABŞ-dakı kimidir. İtaliyanın Milan
Politexnik Universitetində təhsil alan həmyerlimizdən
aldığımız məlumata görə, universitetin bazasında hər bir
tələbə və məzun haqqında ətraflı məlumat yerləşdirilir.
Ancaq həmin baza şifrəlidir. Bu şifrəni yalnız tələbə və
ya məzun, həmçinin universitetin müvafiq əməkdaşları
bilir.
Bəzi ölkələrdə isə ümumiyyətlə diplomun saxta və ya
düzgünlüyünü öyrənmək mexanizmi məxfi saxlanılır. Həmin
ölkələrdəki mütəxəssislər düşünürlər ki, mexanizmi
açıqlamaqla saxta diplomların meydana gəlməsinə zəmin
yarada bilərlər.
Araşdırmalarımız göstərdi ki, bu işdə inkişaf etmiş
ölkələrin təcrübəsindən istifadə edərək müəyyən
mexanizmin yaradılması zəruridir. Bu elə bir mexanizm
olmalıdır ki, istər işəgötürən, istərsə də ali təhsil
müəssisəsini bitirən vətəndaş şəffaf və operativ məlumat
ala bilsin. Məsələn, respublikamızın ucqar rayonlarından
bir vətəndaş diplomunun düzgünlüyünü təsdiq etmək üçün
paytaxta gəlib vaxt itirməsin. Müvafiq orqana müraciət
etməməklə, elektron qaydada daha rahat və şəffaf məlumat
alsın.
Təhsil Nazirliyindən aldığımız məlumata görə, saxta
sənədlərlə bağlı problemlərin nizama salınması məqsədilə
təhsil naziri müvafiq əmr imzalayıb. Hazırda müvafiq
qurumlar diplom bazasının yaradılması üzərində iş
aparırlar.
Niyazi RƏHİMOV,
"Azərbaycan müəllimi" |
