|
Bahar İSMAYILOVA,
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Zaqatala filialının
riyaziyyat-informatika müəllimi, əməkdar müəllim
 Məktəblilərin
müasir dövrün tələblərinə cavab verən bilik,
bacarıq, vərdiş və dəyərlərə yiyələnən, bu
kompetensiyaları davamlı olaraq inkişaf etdirən
gənclər kimi formalaşması təhsil ocaqlarımızda
təlim-tərbiyə prosesinin necə qurulmasından,
öyrədici mühitin təşkilindən, təlim zamanı istifadə
olunan forma, üsul, vasitələrdən asılıdır. Müasir
təlimin başlıca vəzifələrindən biri öyrənməyi
öyrətməkdir, yəni şagirdlər biliyi müstəqil əldə
etmə bacarığına yiyələnməlidirlər.
Müasir təlim şagirdin maraq və tələbatlarına, bilik
səviyyəsinə, imkan və qabiliyyətinə uyğun təşkil
olunmalı, dərsdə problemli situasiya yaratmaqla idrak
prosesi, təfəkkür fəallaşdırılmalıdır. Müəllimin
bələdçi, istiqamətləndirici rolu, düzgün qurulmuş
şagird-müəllim, şagird-şagird münasibətləri təhsilalanın
özünə inamını artırır, onu fəallaşdırır. Qrup
işlərinin lazımi səviyyədə aparılması ilə şagirdlər
fikirlərini bölüşür, qarşılıqlı faydalanır,
biliklərini dərinləşdirir, daha dolğun nəticə,
şəxsi keyfiyyətlər (bir-birini dinləmə, digərinin
fikrinə hörmətlə yanaşma və s.) əldə edirlər.
İnteraktiv təlim prosesində sinifdə yaradılan
işgüzar, psixoloji şərait, tədqiqat prosesinin
təşkili, biliklərin müstəqil "kəşfi", sosial
bərabərlik, şagird biliyinin obyektiv
qiymətləndirilməsi və s. təlimdən gözlənilən
nəticənin alınmasına müsbət təsir edir.
Bu gün hər bir uşağın dərsə marağını müxtəlif
yollarla formalaşdırmaq və artırmaq vacib
məsələlərdən biri hesab olunur. Kiçik yaş dövründə
şagirdlərin dərs öyrənməyə müsbət münasibəti ardıcıl,
davamlı olmur. Əgər uşaqda öyrənməyə həvəs
yaranmışsa təbii ki, onu öyrətmək asan olacaq.
İbtidai sinif şagirdləri ilə işləyənlərin hər biri
yaxşı bilir ki, şagirdin bu və ya digər fənni
böyük maraq və istəklə öyrənməsinə nail olmaq
asan iş deyil. Kiçikyaşlı uşaqlar çox hərəkətli,
diqqəti yayınıqdırlar. Buna görə də şagirdlərin
intizamı ilə bağlı çoxlu problemlər yaranır. Bəs
nə etməli? Belə şagirdlərə necə yanaşmalı? Hansı
metod və vasitələrdən istifadə etməklə tədrisi
əyləncəli etməli? Bunun yeganə cavabı var: Mümkün
qədər çox oyun-dərslərdən istifadə etmək!
Məktəbəqədər yaş dövründə oyun uşaqların aparıcı
fəaliyyətidir. Uşağın məktəbə gəlişi ilə onun
sosial mövqeyi köklü şəkildə dəyişilir. Onun əsas
fəaliyyəti artıq oyun yox, dərsöyrənmə olur. Buna
görə də ibtidai sinif şagirdlərində dərsöyrənmə
fəaliyyətinin əsasları formalaşdırılır. Bu proses
kiçikyaşlıların yaş xüsusiyyətlərinə diqqətin, yaddaş
və mühakiməyürütmə qabiliyyətinin dayanıqsızlığına görə
bir qədər mürəkkəbləşir. Oyun və oyun dəqiqələrindən
istifadə etmək bu çətinliklərin aradan
qaldırılmasına çox kömək edir.
Kiçikyaşlı uşaqlar üçün rəngarəngliyi sevmək,
qeyri-ardıcıl qəbul etmə, asanlıqla obraza daxil olma
və s. kimi xüsusiyyətlər xarakterikdir. Uşaqlar hər
hansı fəaliyyətə, xüsusilə oyuna asanlıqla cəlb
olunurlar. Oyun onlar üçün tədris, əmək, ciddi
tərbiyəedici formadır. Buna görə də uşaqların oyun
oynamaq həvəsindən, tələbatından istifadə etməklə
onları müəyyən tədrisyönümlü məsələlərin həllinə
yönəltmək məqsədəuyğundur.
Dərs prosesində oyunlardan istifadə olunması
aşağıdakı məqsədlərin reallaşmasına imkan yaradır:
-Didaktik
məqsədlər: dünyagörüşünün genişlənməsi, dərketmə
qabiliyyətinin artması, qazanılmış bilikləri
təcrübədə tətbiq etmə bacarığı, praktik fəaliyyət
üçün zəruri olan bacarıq və vərdişlərin, həyati
bacarıqların formalaşması, əmək bacarıqlarının
inkişafı.
-Tərbiyəedici:
müstəqilliyin, möhkəm iradənin, əməkdaşlığın,
kollektivçiliyin, kommunikativliyin, ünsiyyət qurma,
bir-birinin fikrinə hörmətlə yanaşma, dinləmə
bacarığının tərbiyə edilməsi, formalaşması.
-İnkişafetdirici:
diqqətin, yaddaşın, nitqin, mühakimə yürütmə
qabiliyyətinin (müqayisə etmə, analogiyaları tapma,
qarşı-qarşıya qoyma), məntiqi, tənqidi, yaradıcı
təfəkkürün, optimal qərarların tapılması
bacarığının, motivasiyanın inkişafı
-Sosiallaşma:
cəmiyyətin norma və dəyərlərinə uyğun özünü aparma,
mühitin şərtlərinə uyğunlaşma, gərginliyin (stresin)
idarə olunması, özünənəzarət, unsiyyət qurmağı
öyrənmək.
Oyun prosesində şagirdlər özləri də hiss etmədən
müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirir, tədqiqatçı
rolunda olur, nələrisə müqayisə etməli, müxtəlif
hərəkətləri yerinə yetirməli, şifahi hesablamalar
aparmalı, məsələlər həll etməli olurlar. Oyun
şagirdlərdə qələbə qazanmaq həvəsini, marağını
oyadır, uşaqlar oyunun qaydalarına əməl etməklə
daha cəld, hazırcavab olmağa, tapşırığı dəqiq həll
etməyə çalışırlar. Tədrisyönümlü oyunlardan istifadə
bu gün ən aktual məsələlərdən biri olan şagirdlərin
oxuyub-anlama bacarığının daha da inkişaf etdirilməsinə
kömək edir.
Oyunlardan istifadə şagirdlərin intizamlı olmasına çox
kömək edir. Belə ki, hər bir oyunda müəyyən
qaydalara riayət olunmalıdır. Oyun zamanı uşaqlar
yoldaşlarının istəkləri və maraqlarını nəzərə
almağı, təmkinli, daha məsuliyyətli olmağı
öyrənirlər. Oyunlar özünənəzarət və
özünüqiymətləndirmə bacarıqlarını formalaşdırır.
Məsələn, dərs prosesində bəzi şagirdlər müəllim,
bəziləri isə şagird rolunda olur. Bu cür oyunları
cütlərlə, qruplarda da keçirmək olar. "Kim daha cəlddir"
oyununu qruplararası keçirdikdə uşaqlar təkcə
özləri üçün narahat olmur, qrup yoldaşlarının da
fəal olmasına kömək edirlər.
Oyun texnologiyalarından dərs zamanı istifadə
şagirdlərin hamısının fəallaşmasına şərait yaradır.
Zəif, utancaq, azdanışan uşaqlar belə oyun zamanı
bacarıqlarını nümayiş etdirir, onların öz fikrini
söyləmə, əməkdaşlıq etmə, özünün və yoldaşlarının
fəaliyyətini təhlil etmə, şifahi nitq, oxuyub-anlama,
dinləmə, fikrini düzgün ifadə etmə bacarıqları inkişaf
edir. Beləliklə, oyun texnologiyaları tədris
materialını əlçatan, maraqlı, obrazlı şəkildə
öyrətməyə, biliklərin daha yaxşı mənimsənilməsinə
kömək edir, şüurlu öyrənməyə maraq yaradır.
Oyunlardan istifadə etməklə öyrətmək və oynayaraq
öyrənmək o qədər də sadə məsələ deyil, amma dərs
prosesi ilə əyləncəni birləşdirərək hər bir dərsdə
bayram əhvali-ruhiyyəsi yaratmaqla onun unikallığını
artırmaq olar. Buna görə də şagirdlərin biliklərinin
ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi
formalarından biri kimi müxtəlif tədrisyönümlü
oyunlardan istifadə olunması həmişə müsbət nəticə
verir. |
