Təhsil gənclərin həyatları boyu getdikcə daha çox üzləşəcəkləri qlobal problemləri həll etmək üçün bilik, bacarıq və münasibətləri başa düşmək və əldə etməkdə mühüm rol oynayır. Davamlılıq üçün təhsil iqlim dəyişikliyi, davamlı nəqliyyat, mədəni və milli dəyərləri qoruma və süni intellekt səviyyəli təhsil siyasəti və fəaliyyətlərində bir çox xüsusi məsələləri özündə ehtiva etməlidir.

 

Davamlılıq və inkişaf üçün təhsil, eləcə də kurrikulumun tərkib hissəsi dəyişir, genişlənir, dərsdənkənar fəaliyyətlərə və layihələrə inteqrasiya olunur, məktəbin inkişaf planının və gələcəyə baxışının bir hissəsi dərslərdə kurikulyar şəkildə tədris olunur, sosial ədalət və bərabərlik haqqında müzakirələri təşviq edir, iqlim dəyişikliyindən kənar qlobal çağırışları həll edir. Məsələn, sosial bərabərsizlik və ya ərzaq təhlükəsizliyi, məsuliyyət, idarəçilik və möhkəmlik kimi dəyərləri inkişaf etdirir, yerli icma ilə əməkdaşlığı təşviq edir.

 

"The 2022 Council Recommendation" - Avropa Məktəbi Təhsil Platformasının Tövsiyə Şurası 2022-nin “yaşıl keçid və davamlı inkişaf üçün öyrənmənin təhsil və təlim siyasəti və proqramlarında prioritet sahələrdən biri kimi” daxil edilməsini nümunə götürə bilərik. Platforma sorğu keçirərək 863 cavab toplayıb ki, respondentlərin əksəriyyəti İtaliya, İspaniya, Türkiyə və Rumıniyadan olan ibtidai və orta məktəb müəllimləridir. Sorğunun bir neçə maraqlı məqamını tərcümə edərək diqqətinizə təqdim edirik.

 

1. Məktəbinizdə və ya tanıdığınız məktəbdə davamlılıq üçün təhsillə bağlı aşağıdakı ifadələrlə nə dərəcədə razısınız və ya razı deyilsiniz?

 

Respondentlərin əhəmiyyətli əksəriyyəti hesab edir ki, davamlılıq üçün təhsil məsuliyyət, idarəetmə və möhkəmlik kimi dəyərlərin təşviqi (88%) və iqlim dəyişikliyindən kənar problemlərə də inteqrasiya (81%) əhatə edir. 

 

Çoxları razılaşdı ki, davamlılıq üçün təhsil icmanın iştirakını və əməkdaşlığı təşviq edir (79%) və sosial ədalət və bərabərlik haqqında müzakirələri təşviq edir (78%). Əksər respondentlərə görə davamlılıq üçün təhsil məktəbdənkənar fəaliyyətlərə və layihələrə (75%), kurikuluma (61%) və məktəbin inkişaf planına (74%) inteqrasiya olunub. Buna baxmayaraq, respondentlərin əhəmiyyətli bir hissəsi (45%) onun dərslərdə qeyri-adekvat və ya səmərəsiz şəkildə əhatə olunduğunu düşünür.

 

2. Məktəbinizi və ya tanıdığınız məktəbi düşünərək, məktəbin kurikulum və dərsdənkənar fəaliyyətlər vasitəsilə davamlılığı təşviq etmək üçün təmin etdiyi bütün variantları seçin.

 

Davamlılıq üçün kurikulum və dərsdənkənar fəaliyyətlərin daxil edilməsinin əsas yolları ətraf mühitin mühafizəsi və davamlılığı ilə bağlı təbiət səfərləri və açıq hava fəaliyyətləridir (73%). Müxtəlif fənlər üzrə layihələr və tapşırıqlar (71%) və/və ya kurikulyar inteqrasiya (51%) digər populyar vasitələrdir.

 

3. Məktəbinizi və ya tanıdığınız digər məktəbi düşünərək, onun həyata keçirdiyi bütün davamlılıq tədbirlərini seçin.

 

Məktəblərdə həyata keçirilən davamlılıq tədbirlərinə gəlincə, sorğu nəticəsində məlum olub ki, təkrar emal (83%), ağac əkilməsi (54%) və icma bağları və ya digər yaşıl sahə təşəbbüsləri (52%) ən çox diqqət çəkənlərdir. Bundan əlavə, birdəfəlik plastiklərin azaldılması, yerli ətraf mühit təşkilatları və ya bizneslərlə əməkdaşlıq və davamlılığı təşviq etmək kimi tədbirlərdən orta dərəcədə istifadə edilmişdir (cavablar 35%-dən 44%-ə qədər).

 

Məktəblər tərəfindən daha az seçilən tədbirlər davamlı nəqliyyat variantları/kampaniyaları (30%), enerjiyə qənaət layihələri (28%) və məktəb bufetində davamlı qida seçimləri (28%) olmuşdur.

 

Tədbirlərin əhatə etdiyi mövzulara aşağıdakıları nümunə göstərə bilərik:

 

1. Kağız, plastik, şüşə və digər materialların təkrar emalı;

2. Ağacların əkilməsi və ya meşələrin bərpası layihələri;

3. İctimai əlaqələr və ya yaşıl sahə təşəbbüsləri;

4. Kampusda birdəfəlik plastiklərin azaldılması;

5. Yerli ətraf mühit təşkilatları və ya bizneslərlə əməkdaşlıq;

6. Davamlılığı təşviq etmək üçün işçi qrupu/müəllimlər və/və ya tələbələr şurası;

7. Davamlılıqla bağlı valideynlərin məlumatlandırılması və cəlb edilməsi;

8. Qida tullantıları üçün kompostlama təşəbbüsləri;

9. Şagirdlər və işçilər üçün davamlı nəqliyyat variantları/kampaniyaları (məsələn, velosiped sürmək, gəzinti);

10. Enerjiyə qənaət layihələri və ya proqramları, məs: sıfır tullantı planları;

11. Məktəb bufetində davamlı yemək seçimləri, məs: üzvi və ya yerli istehsal.

 

4. Sizin fikrinizcə, məktəblərdə davamlı tədrisə təsir edən əsas problemlər hansılardır?

 

Sorğunun cavabları göstərir ki, məktəblərdə davamlılıq üzrə tədrisə təsir edən əsas problemlər vaxt çatışmazlığı (54%), təhsilin davamlılığı ilə müqayisədə digər akademik fənlərin prioritetləşdirilməsi (50%) və qeyri-kafi rəhbərlik və ya uyğun tədris resurslarıdır (38%). Məktəb rəhbərliyinin kifayət qədər dəstəyi (15%), müəllimlərin qərəzləri və ilkin təsəvvürləri (14%) və tədrisin davamlılığına inamın olmaması (11%) daha az respondent tərəfindən problem kimi göstərilib.

 

5. Sizin fikrinizcə, davamlılıq üçün təhsilin daha effektiv olmasına ən yaxşı şəkildə hansı strategiyalar kömək edə bilər?

 

Davamlılıq üçün təhsili daha effektiv etmək strategiyalarına gəldikdə, cavablar praktiki fəaliyyətlərə (54%) və ekoloji cəhətdən təmiz yerlərdə ekskursiyalara və könüllülərə (51%) üstünlük verdiyini göstərir. Bunun ardınca yerli icma üzvləri/təşkilatları ilə əməkdaşlıq və davamlılığı öz dərs planlarına inteqrasiya etmək üçün müəllimlərə resursların və dəstəyin təmin edilməsi (hər ikisi 43%) gəlir. Effektiv strategiyalar kimi müzakirələr, təhsil proqramları/proqram təminatı və virtual simulyasiyalar daha az qeyd olunub (cavablar 9%-dən 15%-ə qədər).

 

1. Bağçılıq, təkrar emal və ya enerji layihələri kimi praktiki fəaliyyətlər;

2. Ekoloji cəhətdən təmiz ərazi səfərləri saytlarda və ya davamlılığa yönəlmiş təşkilatlarda könüllü iş;

3. Davamlılıq təşəbbüsləri üzrə yerli icma üzvləri və ya təşkilatlarla əməkdaşlıq etmək;

4. Davamlılığı öz dərs planlarına inteqrasiya etmək üçün müəllimlər üçün resurslar və dəstək;

5. Həqiqi yerli davamlılıq problemlərini həll etmək üçün şagirdlərlə tədqiqat/elm layihələri;

6. Xüsusilə davamlılığa yönəlmiş fənlərarası təlim və  kurslar;

7. Davamlılıq mövzularında müəllimlər üçün peşəkar inkişaf;

8. Müxtəlif ölkələrdən olan şagirdlərlə virtual mübadilələr (məsələn: eTwinning layihələri);

9. Davamlılıqla bağlı siyasət məsələlərini müzakirə etmək və həll yollarını təklif etmək üçün debatların təşkili;

10. Davamlılıq təhsilinə diqqət yetirən təhsil proqramlarından və ya proqram təminatından istifadə;

11. Onlayn platformalar və alətlərdən istifadə edərək virtual simulyasiyalar və ya interaktiv öyrənmə təcrübələri.

 

Əsas məqamlar

 

Sorğu davamlılıq üçün təhsilə güclü dəstəyi ortaya qoyur. O, nəinki məsuliyyət, idarəetmə və möhkəmlik kimi dəyərləri, həm də iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədən kənarda daha geniş fəaliyyətə təşviq edir. Beləliklə, ekoloji şüurlu vətəndaşların inkişafının daha da gücləndirilməsində mühüm rol oynayır.

 

Bundan əlavə, icmanın cəlb edilməsinə, kurrikulumlararası inteqrasiyaya və dayanıqlılığın məktəb inkişaf planlarına daxil edilməsinə vurğu göstərir ki, məktəblər davamlılıq prinsiplərini təhsil təcrübələrinə daxil etmək üçün vahid yanaşma nümayiş etdirirlər.

 

Davamlılıq üçün təhsil sahə səfərləri və layihə işlərini əhatə edən multidissiplinar yanaşmaları dəstəkləyə bilər. Avropa məktəbləri təkrar emal, ağac əkilməsi, yaşıl sahə təşəbbüslərinə və müəyyən dərəcədə plastikdən istifadəni azaltmağa təşviq edir.

 

Bununla belə, dərslərdə mövzunun qeyri-adekvat və ya səmərəsiz işıqlandırılması, vaxt məhdudiyyətləri, rəqabətli akademik prioritetlər, təlimat və resursların olmaması kimi müəyyən zəifliklər və problemlər mövcuddur.

 

Məktəb tədris proqramlarının, məktəb idarəçiliyinin səlahiyyətlərinin inkişaf etdirilməsi bu problemlərin həlli və müəyyən edilmiş effektiv strategiyaların gücləndirilməsinə töhvə verə bilər.