Azərbaycanlı gənclərin dünyanın müxtəlif  ölkələrində elm və təhsil sahəsində əldə etdikləri uğurlar hər birimizin qürur mənbəyidir.   Öz istedadları ilə  işlədikləri nüfuzlu xarici universitetlərdə ad qazanan alimlərimiz  şagirdlərimiz üçün  örnək nümunəsidir.   Onların sorağı  dünyanın müxtəlif ölkələrindən, nüfuzlu universitetlərdən, elmi-tədqiqat mərkəzlərindən gəlir.  Elmin çətin yollarında müxtəlif maneələr aşaraq yüksək zirvələrə çatan, öz həyat yolu ilə minlərlə şagird, tələbə, müəllim və gənc araşdırmaçı üçün nümunə olan   alimlərimizdən biri də əməksevərliyi, istedadı ilə Amerika və Kanadanın  ən gənc alimləri arasında yer alan, ABŞ-ın nüfuzlu “Nyu-York tayms” qəzetində barəsində məqalə dərc olunan Anar Əhmədovdur. 

Tanıtım. Anar Əhmədov  1976-cı ildə  hazırda erməni işğalı altında olan Cəbrayıl rayonunda anadan olub. 1993-cü ildə  Bakı  şəhərindəki  58 nömrəli tam orta məktəbi  bitirib.  Elə  həmin ildə Bakı  Dövlət Universitetinin mexanika-riyaziyyat fakültəsinə  daxil olub. 1996-cı  ildən Amerika Birləşmiş Ştatlarına köçən Anar ali  təhsilini Kaliforniya Dövlət Universitetində  fərqlənmə ilə  bitirib. 2006-cı ildə  Kaliforniya Universitetində  riyaziyyat sahəsində  doktorluq elmi dərəcəsi  alıb. O,   həm də  2001 və  2003-2004-cü  illərdə ABŞ-ın nüfuzlu Berkli və Prinston universitetlərində doktorantura təhsili alıb. 2006-2009-cu illərdə ABŞ-ın Corciya Texnologiya İnstitutunda, Kolumbiya Universitetində, İsveçrənin Sürix, Avstriyanın Vyana universitetlərində köməkçi professor və  alim kimi çalışıb.  Hazırda ABŞ-ın Minnesota Universitetinin  professorudur.   

Elmdə ciddi uğurlar qazanan alim-tədqiqatçıların yolu orta  məktəbdən keçir, fundamental elmlərin də bazası məhz orta məktəb illərində qoyulur. Bu baxımdan Anar Əhmədovun orta məktəb illərindəki uğurları da maraqlıdır.  Buna görə də söhbətimizə hər birimizin formalaşmasında mühüm yeri olan orta məktəbdən başladıq.

- Orta məktəbdə  oxuduğum illərdə keçmiş  SSRİ Elmlər Akademiyasının keçirdiyi “Kvant” riyaziyyat müsabiqələrinin,  ölkəmizdə təşkil olunan  riyaziyyat olimpiadalarının qalibi olmuşam.   1993-cü  ildə  İstanbulda keçirilən 33-cü  Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadasının  qalibi adına layiq görülmüşəm.   Bu yarışmalardakı  uğurlar məni riyaziyyat sahəsinə yönəldib, bu elmə  güclü maraq yaradıb  və  daim öz üzərimdə  çalışmağı öyrədib. Düşünürəm ki,  olimpiadaların şagirdlərin inkişafında rolu çox böyükdür və onların gələcəkdə uğurlu bir mütəxəssis kimi yetişməsinə  çox köməklik edə bilər. 

-  Siz dünyanın fərqli universitetlərində ali təhsil almısınız. Ali təhsilin həyatınızda rolunu necə qiymətləndirirsiniz?

- Ali təhsilin mənim həyatımda rolu çox mühüm olub. ABŞ-da Kaliforniya Universiteti, Berkli və Prinston  universitetlərində  bir sıra ən güclü  riyaziyyatçılardan dərslər almışam və onlardan riyaziyyatın topologiya sahəsini öyrənmişəm.  Böyük  qardaşım Azər Əhmədovun  (hazırda o da mənim kimi ABŞ-da riyaziyyat sahəsində professor  kimi çalışır  və ABŞ-ın  Yale Universitetində doktorluq elmi  dərəcəsi alıb) mənim ali təhsilimdə rolu böyükdür. Bu mentorlar və professorların  mənim təhsilimdə rolu həlledici olub.

-  Siz ABŞ-dan əvvəl Avropa universitetlərində çalışmısınız.  Necə oldu ki, Amerikada işləməyə qərar verdiniz?   Amerikada hansı çətinliklərlə üzləşdiniz?

- Mən təhsilimin böyük bir hissəsini Amerikada bitirmişəm və  bura mənə  Azərbaycandan sonra ikinci vətən  sayılır.   Bu səbəbdən məhz Amerikada çalışmağa və daimi  elmi karyeramı  burada qurmağa qərar verdim. Tez-tez Avropa universitetlərinə çalışmaq üçün dəvət olunuram.  Şübhəsiz ki,  Amerikaya ilk gəldiyim illərdə  müəyyən maliyyə çətinlikləri ilə üzləşdim və  bir müddət sonra hər sey yoluna düşdü.      

- İndiki iş yeriniz barədə məlumat verərdiniz. Hazırda hansı elmi mövzu üzərində çalışırsınız? İndeksli jurnallarda məqalələriniz çap olunubmu?

- 2009-cu ildən Minnesota Universitetində (University of Minnesota) professor kimi çalışıram.  Üzərində işlədiyim məsələ dörd ölçülü  topologiya sahəsində məşhur  olan “Hamar Puankare Hipotezi” (“Smooth Poincare Conjecture”) ilə  bağlı və ona  yaxın olan bir sıra məsələlərdir. Mənim aldığım elmi nəticə bu istiqamətdə  hal-hazırda mütəxəssislər tərəfindən ən uğurlu nəticə hesab olunur. Mənim isbatladığım teoremlərdə ən kiçik həcmli və sonsuz sayda ekzotik hamar strukturlar qurulub. Bu işimlə əlaqəli məqalələrim riyaziyyat sahəsində məşhur  olan “Inventiones Mathematicae”, “Advances in Mathematics”, “Journal of Europian Math Society”, “Journal of Topology”  və   bir sıra  başqa aparıcı jurnallarda dərc olunub.

-   “Simons” Fondunun təqaüdünü qazandınız. Bildiyimizə görə universitet bu il yalnız sizin namizədliyinizi dəstəkləyib.  Bu təqaüd sizin üçün hansı imkanlar açır.  Təəssüratlarınız necədir?

-  Amerikanın “Simons” Fondu  2018-ci il üzrə  ABŞ və Kanadanın nüfuzlu universitetlərində  tədqiqatlar aparan 52 alimə təqaüd ayırıb. Başqa ali məktəblər  kimi, bizim universitetdən də hər il bir neçə  daimi professorun namizədliyi irəli sürülür,  ancaq son qərar “Simons”  Fondu Seçim Komitəsi tərəfindən qəbul edilir.   “Simons”  Fondunun mükafatı öz sahəsində seçilmiş alimlərə verilir.   Qeyd edim ki, mən 2012-ci ildə çox prestijli sayılan “Sloan”  Fondunun mükafatına da layiq görülmüşdüm  və   “New York Times” qəzeti də bu barədə yazmışdı  (topologiya sahəsində Amerika və Kanada üzrə iki gənc professordan biri olaraq: www.users.math.umn.edu/~akhmedov/2012_srf_nytimes_ad.pdf).  Bu mükafatları  almaq mənim üçün çox qürurvericidir. “Simons”  mükafatı mənə 2018-2019-cu illərdə Harvard Universitetində tədqiqat aparmaq və oradakı alimlərlə birgə çalışmaq imkanı verir. 

- Minnesota Universitetinin azərbaycanlı müəllimi əcnəbi auditoriya qarşısında özünü necə hiss edir?  Digər professorlarla münasibətiniz necədir?

- Mən uzun illərdir  Amerikada yaşadığımdan,  təhsil aldığımdan  və işlədiyimdən, eləcə də Amerika vətəndaşı olduğumdan özümü əcnəbi hiss etmirəm. Digər professorların mənə  münasibəti də  çox  yaxşıdır və hazırkı universitetimdən və həmkarlarımdan çox  razıyam.  

-  Amerika universitetində çalışan professorun sərt iş rejimi varmı? Professorun iş günü necə təşkil edilir və onun ştat cədvəlinə hansı  vəzifələr  daxildir?

- Bəli, sərt  iş rejimi var. Məsələn,  mən həftənin dörd günü (saat 9.00 - 16.00 arası) mühazirələr oxuyur,  seminarlar aparır, çıxışlara qoşulur, tələbələrimlə görüşür  və  müəyyən komitə  iclaslarında iştirak edirəm.  İş saatım adətən  evdə  elmi layihələrim üzərində düşünməklə davam edir.  Qeyd edim ki,  mühazirə və  seminar saatlarını professorlar özləri müəyyən edirlər.  

- İmpakt-faktorlu jurnallarda çap olunmaq alimlərin vəziyyətinə, durumuna necə təsir edir?

- Bəli,  impakt-faktorlu  jurnallarda çap olunmaq alimlərin vəziyyətinə yaxından təsir edir. Müəyyən daimi professor titullarının  (assistent-professor, associate-professor və ya full-professor) verilməsində  yüksək impakt-faktorlu  jurnallarda çap olunmaq çox mühüm rol oynayır.

- Bu gün ABŞ-da elmə yanaşma necədir? Birləşmiş Ştatlarda elm hansı  mənbələrdən maliyyələşdirilir?

- Birləşmiş Ştatlarda elmə və təhsilə yanaşma çox yüksək səviyyədədir. Tələbələrin,  aspirantların  və alimlərin uğur qazanması üçün  hər cür şərait  yaradılıb.  Elmə və təhsilə böyük qrantlar ayrılır  (National Science Foundation, National Institute of Health və başqa qurumlar tərəfindən). Qeyd etmək istəyirəm ki, indiki vəziyyət əvvəlki illərlə  müqayisədə o qədər də yaxşı deyil. Ancaq bunun müvəqqəti olduğunu düşünürəm.

- Tələbələr üçün Amerika universitetlərində təhsil  nə qədər əlçatandır?

- Amerikanın aparıcı universitetlərində bakalavr və magistratura təhsili almaq üçün müəyyən imtahanlar tələb olunur (məsələn,  SAT, GRE, GMAT, TOEFL və sair). Düzdür,  təhsil  haqları  ABŞ-da Azərbaycanla müqayisədə  çox yüksəkdir,  ancaq yaxşı oxuyan tələbələr dövlət,  təhsil aldıqları universitetlər və  müəyyən fondlar tərəfindən maliyyələşdirilir. Doktoronturaya qəbul şərtləri daha  çoxdur  və  belə tələbələr oxuduqları  universitetlər tərəfindən tam maliyyə  dəstəyi alırlar.  Bizim fakültə hər il  doktoranturada oxuyacaq 20-25 tələbə qəbul edir və  onlar Minnesota Universiteti tərəfindən tam maliyyə yardımı alırlar.       

- Yerli tələbələrin hansı zehni (mental) xüsusiyyətlərini vurğulaya bilərdiniz? Tələbələr elmi tədqiqatlara cəlb olunurmu, hansı kursdan?

- Bizim fakültədə doktorantura tələbələri adətən III kursdan elmi tədqiqatlara cəlb olunurlar. Bundan əvvəl, onlar riyaziyyatın cəbr,  analiz  və  topologiya sahələrindən sınaq imtahanlarını keçməli,  özlərinə elmi rəhbər seçməli və daha sonra  namizədlik  imtahanı verməlidirlər.  Adətən  bu 3 ilə yaxın çəkir və tələbələr əlavə  2-3 il doktorluq dissertasiyası üzərində  işləyirlər.  

- Amerika universitetlərində müasir tendensiyalar hansılardır? Ölkəmizin ali məktəblərində nələri görmək istərdiniz?

- ABŞ-da tələbələr kurs seçimlərində  xeyli sərbəstdirlər. Tələbələr əksər kursları və  dərs saatlarını özləri seçirlər.  Burada universitetlərin və orta məktəblərin kitabxanaları həddən artıq zəngindir. Məsələn, istənilən kitab və məqaləni qısa müddətdə  əldə  etmək olur. ABŞ-da elmə və təhsilə böyük qrantlar ayrılır,  yaxşı oxuyan tələbələr qiymətləndirilir və sonradan asanlıqla iş tapa bilirlər. Bütün  bunları  Azərbaycan ali məktəblərində görmək istərdim.

- Amerikada milli bayramlarımızı necə keçirirsiniz? 

- Milli bayramlarımızı  ailəmlə və yaşadığım Twin City-dəki (Minneapolis - Saint Paul) dostlarımla birlikdə qeyd edirəm.  Bu bayramlardan Novruzu, 28 May Respublika Günü, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü, 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü və Ramazan Bayramı evdə,  bir qayda olaraq,  xüsusi qeyd olunur.  Övladlarımız  Lalə və Emili milli və vətənpərvərlik ruhunda böyütməyə çalışırıq. Onlar yaxın keçmişimizdə baş vermiş 20 Yanvar, Qarabağın  işğalı və Xocalı soyqırımı barədə də geniş məlumatlıdırlar və bu kədərli günlər evimizdə daima anılır.

Amerikalı tələbələr azərbaycanlı professor barədə

Anar Əhmədov Minnesota Universitetinin seçilən gənc alimlərindəndir. Bəs tələbələri onu necə qiymətləndirir? Məlumdur ki, ABŞ-ın bir sıra universitetlərində təhsil alan tələbələr ali məktəbin saytında xüsusi səhifədə anonim qaydada öz müəllimlərini  qiymətləndirirlər.  Anar Əhmədovla bağlı müsahibəni hazırlayarkən  tələbələrinin həmyerlimiz barədə  şərhləri ilə maraqlandım.  Həmin şərhlərin bəzilərini də məqaləyə əlavə etməyi düşündüm.

“Düşünürəm ki, Anar riyaziyyat müəllimi kimi ideal professordur. O, çox gözəl alimdir və hər zaman  tələbələrlə daha çox ünsiyyətdə olmaq üçün  vaxt qazanmağa çalışır. O, dərsdənkənar vaxtlarda da tələbələrinə zaman ayırır”.

“Anar mənim sevimli professorum olub.  O, materialı çox yaxşı anlayırdı və izah edirdi.   Professor çox nümunəvi dərs keçir, heç vaxt  dərsin necə keçdiyini hiss etmirdim.   Onun verdiyi qiymətlər çox ədalətli idi, hərçənd ki, ondan qiymət almaq asan başa gəlmirdi. Şəxs olaraq o, çox yaxşı insandır,  hər zaman öz  tələbələrinə kömək etməyə, səmimiyyətlə onların qayğısına qalmağa hazırdır”.

“Əhmədov Minnesota Universitetinin ən yaxşı professorlarından biri idi. Sinifdə mövzuları diqqətlə izah edir və bir çox nümunələr verir. O, həmçinin mühazirələr və iş saatlarında əvəzsizdir. Onun testləri imtahan nümunələrinə oxşardır, amma bir az daha mürəkkəbdir. Mən onu  riyaziyyatı, hesablamanı həqiqətən  öyrənmək istəyən  tələbələrə çox məsləhət görürəm”.

“Professor Əhmədovun  mühazirələri çox faydalı və aydın başa düşüləndir.   Onun ev tapşırıqlarından bəziləri çətin idi, amma mən dərs vaxtı ondan çox kömək aldım. Onun testləri (seçilən imtahanlar üzrə) bütövlükdə ədalətli  və qiymətləndirmə siyasəti çox ağıllı  idi”.

“Əla professordur. Kursun materialını ətraflı başa salır”.

“Yaxşı müəllimdir.  O, dərsi çox məharətlə keçir”. 

Oruc MUSTAFAYEV