Ötən
əsrin 90-cı illərinin ortalarından iqtisadi sahədə
həyata keçirilən islahatlar ölkədə sahibkarlığın
inkişafına təkan vermiş, müasir texnologiyalardan
istifadə etməklə və qabaqcıl idarəetmə təcrübəsindən
faydalanmaqla rəqabətədavamlı məhsul istehsal edən
müəssisələrin meydana çıxmasına səbəb olmuşdur. Bu
proseslər yeni sağlam və təhlükəsiz iş yerlərinin
yaranmasına gətirib çıxarmışdır.
Eyni zamanda uğurlu neft strategiyasının həyata
keçirilməsi nəticəsində ilbəil artan neft və qaz
gəlirlərini qeyri-neft sektoruna yönəltməklə
iqtisadiyyatın tarazlı inkişafına nail olmaq Azərbaycan
dövlətinin qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri
olmuşdur. Bu baxımdan regionların inkişafının
sürətləndirilməsi dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca
hədəflərindən biri kimi müəyyənləşdirilmişdir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir ölkənin iqtisadi
qüdrəti yalnız onun təbii resursları, sənayesi ilə
deyil, həm də inkişaf etmiş insan resursları ilə
qiymətləndirilir. İnsan resurslarının inkişaf
etdirilməsində isə peşə təhsili mühüm rol oynayır. Bu
baxımdan peşə təhsili sisteminin təkmilləşdirilməsi və
inkişaf etdirilməsi Azərbaycan hökumətinin qarşısında
duran əsas vəzifələrdən biridir. Bu məqsədlə dövlətimiz
ölkədə peşə təhsilinin inkişaf etdirilməsi üçün bir sıra
tədbirlər həyata keçirir. Bu tədbirlərdən ən mühümü isə
ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tələblərinə cavab verən
texniki peşə təhsili sisteminin formalaşdırılması
məqsədilə həyata keçirilən "2007-2012-ci illər üçün
Azərbaycan Respublikasında texniki peşə təhsilinin
inkişafi üzrə Dövlət Proqramı"dır.
Həmçinin dövlətin iqtisadi inkişaf, o cümlədən
yoxsulluğun azaldılması və məşğulluğa dair siyasət və
proqramları, fəaliyyət planlarında peşə təhsili və
əməkçilərin peşə hazırlığı məsələsi diqqət mərkəzində
durur. Bu istiqamətdə də hökumət tərəfindən müxtəlif
proqramlar hazırlanmış və həyata keçirilməkdədir.
Bəs hazırda respublikamızda peşə təhsilinin vəziyyəti nə
yerdədir?
İlk növbədə onu qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizdə peşə
təhsilinn inkişaf etdirilməsi müasir dövrün vacib tələbi
kimi meydana çıxır və bu, aşağıdakı bir sıra amillərlə
əsaslandırılır:
- Respublikada iqtisadi inkişaf səviyyəsi yüksəlir,
sahibkarlıq müəssisələri və yeni iş yerləri açılır,
təbii olaraq əmək bazarında ixtisaslı işçilərə ehtiyac
yaranır;
- Müxtəlif sahələr üzrə sovet dövründə təhsil almış
təcrübəli mütəxəssislər artıq yaşlanmaqdadır, onları
əvəz edəcək cavan kadrlara böyük ehtiyac var;
- Peşə təhsili aztəminatlı ailələrdən olan və orta
məktəb proqramını mənimsəyə bilməyən uşaqlar üçün
gələcək həyat perspektivləri ilə bağlı yeganə şans
olaraq qalır;
- Sahibkarlar ixtisassız fəhlələrə deyil, peşə təhsili
almış işçilərə üstünlük verirlər.
Qeyd etmək lazımdır ki, peşə təhsilinin uğurlu inkişafı
sosial tərəfdaşlıq mexanizmləri yaradılmadan mümkün
deyildir. Belə bir mexanizm bütün sosial tərəfdaşların,
o cümlədən müvafiq yerli icra strukturları,
işəgötürənlərin və işçilərin birliklərinin və peşə
məktəbi nümayəndələrinin peşə təhsili ilə bağlı birgə
fəaliyyətini nəzərdə tutur. Belə ki, sosial tərəfdaşlar
birlikdə hər bir ərazinin iqtisadi inkişaf potensialını
mütəmadi olaraq müəyyənləşdirməli, ardıcıl olaraq əmək
bazarını təhlil etməli və proqnozlaşdırmalı, işçilərə
olan tələbləri müəyyənləşdirməli və bu məlumatları
özündə əks etdirən yekun sənəd hazırlamalıdırlar. Peşə
yönümü sahəsində fəaliyyətlər sosial tərəfdaşların, o
cümlədən peşə məktəbi nümayəndələrinin və müvafiq
sahələrdə fəaliyyət göstərən ictimai təşkilatların
iştirakı ilə aparılmalıdır.
Reallıqda isə peşə təhsili sahəsində sosial tərəfdaşlıq
deyil, sadəcə "işgüzar əlaqələr" və ya "əməkdaşlıq"
terminlərini işlətmək daha doğru olardı.
Yerli icra hakimiyyəti orqanları birmənalı olaraq peşə
məktəbləri üçün proqnozların müəyyənləşdirilməsi
məsələsinin Təhsil Nazirliyinə aid olduğunu bildirirlər.
Onların fikrincə peşə məktəbləri özləri proqnozları
müəyyənləşdirməli və sonradan məzunların işlə təmin
olunmasını reallaşdırmalıdırlar.
Digər bir məsələ məktəblərin baza müəssisələri ilə
bağlıdır. Hazırda peşə məktəbləri üçün istehsalat təlimi
bazası rolunu oynaya biləcək iri müəssisələr mərkəzdən
idarə olunur və onların yerli menecerləri qərar vermək
iqtidarında deyillər. Deməli, bu məsələnin həlli peşə
məktəbləri direktorlarının gücündə deyildir. Bu
istiqamətdə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
tərəfindən məqsədyönlü fəaliyyət həyata keçirilsə də,
iri şirkətlərin bu məsələyə soyuq münasibəti, özlərinin
korporativ sosial məsuliyyətlərini başa düşməməsi,
biznes biliklərinin aşağı olması səbəbindən əsaslı
nəticə əldə etmək mümkün olmamışdır.
Ərazilərdə fəaliyyət göstərən ilk peşə-ixtisas təhsili
müəssisələrinin maddi-texniki bazasının zəif olması bu
sahənin inkişafını ləngidən amillərdən biridir.
Məktəblərin tədris binalarının əksəriyyətinin əsaslı
təmirə, mühəndis-kommunikasiya sistemlərinin bərpa
edilməsinə ehtiyacı vardır. İPİTM-lərin kompleks müasir
avadanlıqlar, informasiya vasitələri, tədris mebelləri
ilə təchiz edilməsi, kompüterləşməsi və İnternetə
çıxışla təmin edilməsi vacib məsələlərdəndir.
Peşə məktəblərinin tədris və yataqxana binalarında
məcburi qaçqın və köçkünlər məskunlaşmışlar. Bu da, öz
növbəsində, bu tədris müəssisələrinin lazımi qaydada
fəaliyyət göstərmələrini əngəlləyən amillərdən biridir.
Peşə təhsilinin inkişafını əngəlləyən amillər sırasına
peşə məktəblərinin pedaqoji heyətinin hazırlıq
səviyyəsinin günün tələblərinə cavab verməməsini də aid
etmək olar. Dərslərdə yeni tədris metodlarından istifadə
olunmaması keçilən dərsləri şagirdlər üçün maraqsız
edir. Buna səbəb kimi peşə məktəblərində çalışanların
əməkhaqlarının aşağı olması göstərilir. Əməkhaqqının
aşağı olması pedaqoji heyətin öz biliklərini daim
təkmilləşdirməyə, tutduqları vəzifəyə məsuliyyətlə
yanaşmağa sövq etmir. Hazırda peşə məktəblərinin kadr
potensialının gücləndirilməsi məqsədilə gənc
mütəxəssislərin həvəsləndirilməsi tədbirlərinin həyata
keçirilməsi vacib məsələlərdəndir.
Maraq doğuran məsələlərdən biri də cəmiyyətin ümumilikdə
peşə təhsilinə olan münasibətidir. Cəmiyyətin müxtəlif
təbəqələri peşə təhsilinin sosial-iqtisadi əhəmiyyətini
əsas gətirərək bu sahənin inkişaf etdirilməsini zəruri
hesab edirlər. İşəgötürənlərə peşəkar işçilər lazımdır.
Peşə təhsili aztəminatlı ailələrdən olan uşaqlar üçün
gələcək iş perspektivləri ilə bağlı bir şansdır. Bir
sözlə, peşə təhsili hamıya fayda gətirir: Hər bir kəs
həyatı boyu hər hansı bir sənətə sahib olmaq imkanı əldə
edir, əhalinin məşğulluq imkanları artır və müvafiq
olaraq işsizliyin səviyyəsi azalır, peşəkar işçilər
sayəsində müəssisələrin məhsuldarlığı yüksəlir,
insanların maddi vəziyyəti yaxşılaşır və sosial
gərginlik azalır, son nəticədə ölkənin iqtisadi qüdrəti
artır. Hamı bunları etiraf edir, amma peşə təhsilinin
ictimai statusu bir qədər yüksəlsə də, hələ də arzu
olunan səviyyədə deyil. Ümumi fikir odur ki, ali təhsil
- həyatda uğur qazanmağın yeganə yoludur. Cəmiyyətdə bu
stereotipin dəyişdirilməsinə ehtiyac vardır.
Ciddi problemlərdən biri də peşə məktəblərinin
tədris-təsərrüfat sahələrinin ayrı-ayrı işbazlar
tərəfindən zəbt olunmasıdır. Bu da peşə məktəblərinə
tədrisi tam şəkildə həyata keçirməyə imkan vermir,
nəzəri biliklərin təcrübədə tətbiq edilməsi imkanlarını
məhdudlaşdırır.
Bütün bu problemlərlə yanaşı onu da qeyd etməliyk ki,
son dövrlərdə əldə olan imkanlardan istifadə edilməklə
peşə təhsilinin inkişafında dönüş yaradılmışdır. Köhnə
məktəblərin binaları qaydaya salınmış, mümkün
səliqə-sahman yaradılmışdır. Tədrisin səviyyəsi
yüksəldilir. Bir sözlə, bütün istiqamətlərdə işlər
müsbətə doğru gedir.
Yeni tikilib istifadəyə verilən məktəblərdə tədrisin
səviyyəsi müasir standartlara cavab verir və bu
məktəblərdə dərslər və təcrübələr arzuolunan
səviyyədədir. Yerli icra hakimiyyəti orqanlarının və
işəgötürənlərin bu məktəblərə münasibətləri fərqli və
qənaətbəxşdir. Məktəblərin kollektivi ərazilərdə peşə
təhsilinin təbliğatını "utanmadan" şərəflə apara bilir
və özlərini bərabər səviyyəli partnyor kimi hiss
edirlər. Şagirdlər də məktəbə həvəslə gəlir və bu
məktəbin şagirdi olduqları üçün qürur hissi keçirirlər.
Yerli icra hakimiyyəti orqanlarından verilmiş
məlumatlara görə, daha bir neçə rayonda yeni peşə
məktəblərinin tikintisi planlaşdırılır. Çünki buna böyük
ehtiyac var, hər bir rayonun ictimaiyyəti yeni peşə
məktəblərinin tikintisini arzulayır və bunu belə
əsaslandırır ki, peşə təhsili gənclərə ixtisas
qazanmaqla əmək bazarına daxil olmaq imkanı verir.
Qeyd etməliyik ki, əldə olunmuş nailiyyətlərlə
kifayətlənmək olmaz. Peşə təhsili ardıcıl diqqət tələb
edir və daim yenilənməyə meyillidir. Azərbaycan
cəmiyyəti bu sahənin inkişaf etdirilməsində maraqlıdır.
Bu təbii arzudur, hesab edirik ki, bu sosial sifarişin
reallaşdırılması dövlətimizin iqtisadi gücündədir.
Əlipaşa QAYBALİYEV,
Milli Məhsuldarlıq və Rəqabətədavamlılıq Mərkəzinin
direktoru |