Müasir mütəxəssislərin psixoloji hazırlığı peşə hazırlığının əhəmiyyətli tərkib hissəsidir. Bu mənada ali və orta təhsili müəssisələrindəhazırlanan gələcək müəllimlərin dərin psixoloji hazırlığı, psixologiya fənninin tədrisi həmişə diqqət mərkəzində dayanır.
Psixologiya fənni psixologiya elminin əsas problemlərini nəzəri və eksperimental istiqamətlərdə işləyir. Psixologiyanın metodoloji, nəzəri-tarixi məsələlərinin, məsələn, psixi proseslərin əmələ gəlməsi, psixoloji qanunlarının müəyyən edilməsi, tədqiqat metodlarının nəzəri-praktik məsələlərinin öyrənilməsi onun başlıca vəzifəsidir. O həmçinin insan davranışının və zehni proseslərinin öyrənilməsi sahəsində geniş imkanlar təqdim edən bir elmdir.
Bu anlamda psixologiya fənininin tədrisinin özünəməxsus çətinlikləri var. Bu çətinliklər həm psixoloji biliyin özünəməxsusluğuna, həm də onun mənimsənilməsi xüsusiyyətlərinə aiddir. Müşahidələr göstərir ki, tələbələrin əksəriyyəti öyrəndiyi psixoloji bilikləri sistemləşdirməkdə çətinlik çəkməklə yanaşı, həmin biliklərin gündəlik həyatdakı ekvivalentlərini tapmaqda da çətinlik çəkirlər. Demək, istər motivasiya anlamında, istərsə də, gələcəkdə optimal müəllim olma ehtimalı baxımından tələbələrin psixoloji biliklərlə yanaşı, psixologiyanın tədrisi metodikasını da bilməsi xüsusi önəm kəsb edir.
Digər tərəfdən, ölkəmizdə psixologiyanın tədrisi prosesində istifadə olunan dərsliklər və dərs vəsaitləri əsasən izah üzərinə tərtib olunmuşdur. Bu da, təəccüblü deyildir. Belə ki, uzun illər Azərbaycan psixologiyası sovet psixologiyasından bəhrələnmişdir. Bu proses bu gün də davam edir. Bu fənnin kolleclərdə tədrisi, tələbələrin həm akademik, həm də şəxsi inkişaflarına əhəmiyyətli təsir göstərir. Ancaq bu prosesin effektiv və yenilikçi metodlarla həyata keçirilməsi hal-hazırda mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Araşdırmalar göstərir ki, təhsilalanlar zəruri psixoloji bilik və bacarıqlara sosial fəaliyyət prosesində əməkdaşlıq edərkən və ünsiyyət zamanı yiyələnirlər. Güzəran təcrübəsində qazanılmış fərdi təcrübələrin daha da təkmilləşməsi üçün psixologiya fənni tələbələrin insan davranışlarını və zehni proseslərini anlaması, özlərini və ətrafdakı insanları daha yaxşı tanımasında özünəməxsus yer tutur. Bu fənn, eyni zamanda, tələbələrin tənqidi düşünmə bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək və müxtəlif psixoloji konsepsiyaların real həyatda tətbiqinə dair biliklər təqdim edir. Psixologiyanın tədrisi, tələbələrin sosial və emosional bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün də vacibdir, tələbələrin öz emosiyalarını idarə etmək, stresslə mübarizə aparmaq və münaqişələri həll etmək bacarıqlarını gücləndirir.
Psixologiyanın tədrisində müxtəlif metodların istifadəsi, tələbələrin psixoloji konsepsiyaları daha dərindən anlamalarına və öyrənmələrini əyləncəli hala gətirməyə kömək edir. Fəal təlim metodları, multimedia və texnologiyalardan istifadə, fərdi tədris yanaşması və psixoloji praktikaların inkişafı bu kontekstdə xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Fəal təlim metodları tələbələrin dərs prosesində aktiv iştirakını təmin etmək üçün müxtəlif interaktiv metodlardan istifadə olunmasını nəzərdə tutur. Rollu oyunlar, qrup müzakirələri, layihə işləri, keys texnologiyası, laboratoriya təcrübələri və sahə tədqiqatları və s. bu kimi fəaliyyətlər tələbələrin psixoloji konsepsiyaları daha dərindən anlamalarına səbəb olur və öyrənmələrini əyləncəli hala gətirir. Çoxillik müəllim təcrübəmə dayanaraq, qeyd edə bilərəm ki, bu metodlar tələbələrin tənqidi düşünmə və problemləri həll etmə bacarıqlarını da inkişaf etdirir.
Eləcə də təlim prosesində müasir texnologiyaların istifadəsi psixologiya dərslərinin keyfiyyətini artırır. Beləki, texnologiya tələbələri öyrənmə prosesinə cəlb etməyə kömək edə bilər. Bunun səbəbi, texnologiyanın interaktiv və cəlbedici öyrənmə təcrübələri yaratmaq üçün istifadə oluna bilməsidir.Video materiallar, animasiyalar, interaktiv proqramlar və onlayn mənbələr, tələbələrin dərsləri daha yaxşı anlamalarına və yadda saxlamalarına kömək edir. Psixoloji təcrübələri simulyasiya edən proqramlar vasitəsilə tələbələr nəzəri bilikləri real həyatda tətbiq etmə bacarığı qazanır. Texnologiyanın tədris prosesinə inteqrasiyası, tələbələrin motivasiyasını artırır və onların öyrənmə təcrübəsini zənginləşdirir. Təcrübə göstərir ki, öyrənmələrində texnologiyadan istifadə edən tələbələr texnologiyadan istifadə etməyən tələbələrə nisbətən daha yaxşı öyrənmə nəticələrinə sahib olurlar.
Artıq şəksizdir ki, bizə fəal, qrupla, oyunlu, rollu, praktikyönümlü, problemli, refleksiv və digər təlim-tədris forma və metodları lazımdır. Dünya pedaqoji təcrübəsində bu gün aparıcı yer layihə metodikasına məxsusdur.Lahiyənin hazırlanması müxtəlif mövzuların tələbələr tərəfindən müstəqil şəkildə tədqiq edilməsidir. Bu metodikanın əsasında tələbələrin tədris-təlim fəaliyyətinin nəticəyə yönəlməsi ideyası durur ki, bu nəticə də təcrübi və ya nəzəri əhəmiyyəti olan problemin həlli sayəsində əldə olunur.
Keys texnologiyası,tələbələrin elmi savadlılığının formalaşması, konkret hadisələri və halları öyrənməsi, onları təhlil etməsi, müxtəlif nəzəri və praktiki situasiyaları müəyyən kombinasiyalarda nəzərdən keçirməsi və nəhayət, problemin həlli yollarını axtarması üçün geniş imkanlar açır.
Fərdi tədris yanaşması və ya fərdiləşdirilmiş təlim, hər bir tələbənin fərdi xüsusiyyətlərini və öyrənmə tərzini nəzərə alaraq tədris planları hazırlamağa imkan verir. Bu yanaşma, tələbələrin öz imkanları daxilində öyrənmələrinə və fərdi maraqlarını nəzərə alaraq daha dərin biliklər əldə etmələrinə imkan verir. Məsələn, bəzi tələbələr vizual materiallarla daha yaxşı öyrənirlərsə, bu tələbələr üçün video materiallar, qrafiklər, infroqrafiklərdən istifadə etmək daha effektivdir. Digər tərəfdən, bəzi tələbələr üçün də praktiki təcrübələr və laboratoriya işləri daha faydalıdır.
Psixoloji praktikaların inkişafı da tələbələrin psixoloji biliklərini artırılması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Meditasiya, zehinlilik ("mindfulness"), stress idarəetmə və emosional zəka kimi praktikalara diqqət yetirmək, tələbələrin psixoloji sağlamlığını artırır və onların real həyatda daha yaxşı bacarıqlar əldə etmələrinə kömək edir. Bu texnikaların tədrisi, tələbələrin şəxsi inkişafına və ümumi rifahına əhəmiyyətli təsir göstərə bilər.
Azərbaycan və dünya təcrübəsində psixologiyanın tədrisi ilə bağlı müasir çağırışlar və tendensiyalar da nəzərə alınmalıdır. Psixologiya tədrisinin müasir çağırışları arasında tələbələrin müxtəlif öyrənmə ehtiyaclarına cavab vermək, texnologiyadan səmərəli istifadə etmək və psixoloji bilikləri praktiki bacarıqlara çevirmək vacibdir.
Dünya təcrübəsində, psixologiyanın tədrisi ilə bağlı bir çox yenilikçi tendensiyalar mövcuddur. Məsələn, bəzi universitetlər və kolleclər psixologiya tədrisində virtual reallıq (VR) texnologiyasından istifadə edir. VR texnologiyası, tələbələrin müxtəlif psixoloji vəziyyətləri və ssenariləri simulyasiya etməsinə imkan verir ki, bu da onların təcrübə və bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edir. Həmçinin onlayn təhsil platformalarının artması ilə psixologiya fənninin tədrisi daha da əlçatan və çevik olur.
Müxtəlif tədqiqatçılar ümumi psixologiya fənninin tədrisi ilə bağlı maraqlı yanaşmalar təqdim edirlər. Smith (2020) qeyd edir ki, aktiv təlim metodları tələbələrin motivasiyasını artırır və öyrənmə prosesini daha məhsuldar edir. Johnson və Jones (2019) isə vurğulayır ki, multimedia və texnologiyanın istifadəsi, tələbələrin dərsləri daha yaxşı anlamalarına və yadda saxlamalarına kömək edir. Bu yanaşmalar, psixologiya fənninin tədrisində innovativ metodların nə qədər vacib olduğunu göstərir.
Deməli, nəzərə alsaq ki, psixoloji biliklər həyatımızın bir parçası olmağa başlayıb, onda bu istiqamətdə müvafiq işlərin görülməsi - perspektivi müəyyən edən prioritet məsələlərdən olmalıdır. Üstəlik, psixologiya fənlərinin kolleclərdə də tədrisi tələbələrin akademik və şəxsi inkişafı üçün əhəmiyyətlidir. Bu prosesin effektiv və yenilikçi metodlarla həyata keçirilməsi, tələbələrin dərsləri daha yaxşı anlamalarına və öyrənmələrini əyləncəli hala gətirməyə kömək edir. Fəal təlim metodları, multimedia və texnologiyanın istifadəsi, fərdi tədris yanaşması və psixoloji praktikaların inkişafı kimi yanaşmalar psixologiya fənninin tədrisində uğurlu nəticələr əldə etmək üçün vacibdir. Müasir çağırışlar və tendensiyalar nəzərə alınaraq, psixologiya tədrisinin keyfiyyətini artırmaq üçün davamlı olaraq yeni metodlar və texnologiyalar tətbiq olunmalıdır.
Bu mənada, ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecində də psixologiya fənninin tədrisinin keyfiyyətini artırmaq üçün bir sıra tədbirlər görülür. Bu tədbirlər arasında müəllimlərin peşəkar inkişafı, tədris materiallarının mütəmadi şəkildə yenilənməsi və tələbələrin praktiki bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi üçün imkanların artırılması mühüm yer tutur.
Nəhayət, psixologiyanın tədrisində müasir texnologiyalardan istifadənin faydaları çətinliklərindən çoxdur. Bu texnologiyalardan səmərəli istifadə öyrənmə təcrübəsini artırmaq və tələbə nəticələrini yaxşılaşdırmaq üçün güclü bir vasitədir. Çünki tədris prosesində tələbələrin fəal iştirakı və interaktiv metodların istifadəsi onların öyrənmə təcrübəsini daha da zənginləşdirir.
Simuzər QAFAROVA,
ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin metodisti