Hər il 18 may - 18 iyun tarixləri Azərbaycanda İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkilin (Ombudsmanın) təşəbbüsü ilə “İnsan hüquqları aylığı” kimi qeyd olunur. Bu müddət ərzində ölkə üzrə insan hüquqlarının bütün aspektlərini, xüsusilə uşaq hüquqlarını da əhatə edən maarifləndirmə tədbirləri, təlimlər, kampaniyalar və müzakirələr keçirilir.

Məlumdur ki, uşaq hüquqları insan hüquqları sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Bu hüquqlar arasında təhsil hüququ həm BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyası kimi beynəlxalq sənədlərdə, həm də Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində təsbit olunmuşdur.

Azərbaycanda hər bir uşağın əlçatan, keyfiyyətli və inklüziv təhsil hüququ qanunla qorunur. Dövlət ibtidai və ümumi orta təhsilin icbariliyini təmin edir, eyni zamanda təhsil sisteminin bütün pillələrində keyfiyyətin artırılması və əlçatanlığın genişləndirilməsi istiqamətində tədbirlər görür.

Uşaq hüquqlarının təhsildə müdafiəsi bir sıra əsas istiqamətləri əhatə edir:

Bütün uşaqlar üçün bərabər təhsil imkanı

Cinsindən, etnik mənsubiyyətindən, sosial statusundan, sağlamlıq vəziyyətindən və yaşayış yerindən asılı olmayaraq, hər bir uşağın təhsil almaq üçün bərabər imkanlara malik olması təmin edilməlidir. Xüsusilə kənd və sərhəd bölgələrində təhsilə çıxışdakı maneələrin azaldılması məqsədilə proqramlar həyata keçirilir.

İnklüziv təhsilin inkişafı

İnklüziv təhsil sahəsində mühüm irəliləyişlər əldə olunub. Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların ümumi təhsil məktəblərində təhsil alması üçün şərait yaradılır: uyğunlaşdırılmış siniflər, dəstək mütəxəssisləri və xüsusi hazırlıq keçmiş müəllimlər fəaliyyət göstərir. Bu, ayrı-seçkiliyin qarşısını alır və uşaqların cəmiyyətə inteqrasiyasını gücləndirir.

Tədris proqramlarının yenilənməsi və yeni texnologiyaların tətbiqi

Təhsil cəmiyyətin inkişafı ilə ayaqlaşmalıdır. Bu baxımdan məktəblərdə müasir kurikulumlar, rəqəmsal platformalar və interaktiv tədris metodları tətbiq olunur. Bu, həm təhsilin keyfiyyətini artırır, həm də hər bir şagirdə fərdi yanaşma imkanlarını genişləndirir.

Psixoloji və pedaqoji dəstək

Uşaq hüquqlarının effektiv müdafiəsi onların emosional və psixoloji durumunun nəzərə alınmadan mümkün deyil. Məktəblərdə psixoloqlar, sosial pedaqoqlar və digər mütəxəssislər uşaqların qarşılaşdığı çətinliklərin həllinə kömək edirlər.

Təhsil müəssisələrində zorakılıq və bullinq/qısnamanın qarşısının alınması

Uşağın məktəbdə təhlükəsizliyi əsas prioritetlərdəndir. Zorakılıq, ayrı-seçkilik və bullinq halları ilə mübarizə mexanizmləri genişləndirilir. Müəllimlər və valideynlər arasında bu halların qarşısının alınması ilə bağlı maarifləndirmə aparılır. 116111 Uşaq Qaynar Xətti vasitəsilə uşaqlar yardım ala bilirlər.

Uşaqların qərar qəbuletmə prosesində iştirakı

Uşaqlar təhsil mühitində daha aktiv iştirakçıya çevrilirlər. Şagirdlərin rəylərinin öyrənilməsi, müəllim-şagird dialoqunun gücləndirilməsi kimi addımlar həyata keçirilir. Bu, BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasında vurğulanan uşağın fikrinə hörmət prinsipinin möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.

Öz hüquq və vəzifələrini bilən, tənqidi düşünmə qabiliyyətinə malik, başqalarının hüquqlarına hörmət edən maarifləndirilmiş uşaq sülhsevər və ədalətli cəmiyyətin əsasını təşkil edir. Bu səbəbdən, “İnsan Hüquqları Aylığı” çərçivəsində təhsilə yalnız bilik ötürmə prosesi kimi deyil, həm də hüquq yönümlü tərbiyə, vətəndaşlıq və sosial məsuliyyətin formalaşması vasitəsi kimi yanaşmaq vacibdir.

Azərbaycan təhsil sistemində hər bir uşağın təhlükəsiz, hörmət və dəstək hiss etdiyi mühitin yaradılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Təhsildə uşaq hüquqlarının qorunması bu gün başlayan gələcək deməkdir.

Kəmalə Aşumova,
Elm və Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şuranın üzvü, “Ümidli gələcək” İctimai Birliyinin icraçı direktoru