Ayın cənub qütbünə yaxın bir nöqtədə 3.8 milyard il əvvəl baş verən böyük toqquşma nəticəsində nəhəng qayalar kosmosa səpələnib. Yeni hesablamalara görə, bu qayalar Ay səthinə geri düşərkən 3.5 kilometr dərinliyə qədər nüfuz edib və bu prosesin enerjisi dünyadakı bütün nüvə silahlarının gücündən 130 dəfə çox olub.

Məhz bu daş yağışı Ayın üzərindəki iki nəhəng kanyonu cəmi 10 dəqiqədən az bir vaxtda formalaşdırıb.

"Qayalar bir-birinin ardınca sürətlə yerə düşdü", – deyə Hyustondakı Lunar və Planetar İnstitutunun geoloqu Devid Krinq bildirib. O, bu araşdırmanın nəticələrini 4 fevralda Nature Communications jurnalında dərc edib.

Şrödinger və Plank vadiləri Ayın cənub qütbünə yaxın yerləşən və 320 kilometr diametrə malik Şrödinger hövzəsindən şüa kimi uzanır. İndiyədək bu kanyonların necə yarandığı elmə məlum deyildi. Plank və Şrödinger vadilərinin uzunluğu müvafiq olaraq 270 və 280 kilometr, dərinliyi isə 2.7 və 3.5 kilometr təşkil edir.

“Ayın cənub qütbünün mənzərəsi heyranedici görünür”, – deyə Krinq bildirib. "Əgər bu Yerdə olsaydı, yerli və ya beynəlxalq səviyyədə qorunan milli park elan edilərdi". Məsələn, ABŞ-dəki Böyük Kanyon 446 kilometr uzunluğa malikdir, lakin onun ən dərin yeri cəmi 1.9 kilometrdir.

Ayın cənub qütbü həm də onun ən qədim süxurlarını özündə qoruyub saxlayır və onların yaşı təxminən 4 milyard ilə çata bilər. Buradan nümunələr toplamaq alimlərə Ayın tarixinə dair mühüm sualları cavablandırmağa imkan verə bilər. Lakin bir problem mövcuddur. NASA-nın Artemis missiyasının astronavtlarının eniş etməyi planlaşdırdığı yer Şrödinger hövzəsinin kənarından cəmi 125 kilometr aralıdadır. Əgər həmin nəhəng toqquşma nəticəsində süxurlar hər tərəfə səpələnibsə, bu, daha qədim süxurların basdırılmasına səbəb ola bilər.

Bu ehtimalı araşdırmaq üçün Krinq London İmperial Kollecinin geoloqları Daniyel Kalenborn və Qaret Kollins ilə birlikdə Şrödinger hövzəsinin və vadilərinin peyk görüntülərini təhlil ediblər. Onların araşdırması göstərib ki, kanyonlar son dərəcə sürətli və partlayışlı bir proses nəticəsində yaranıb. Həmçinin bu vadilərin düz xətlər şəklində yayılması göy cisminin Aya əyilmiş bir bucaq altında çırpıldığını göstərir. Bu da süxurların əsasən şimala, yəni Artemis missiyasının araşdırma zonasından uzaq bir istiqamətə səpələndiyini deməyə əsas verir.

“Bu o deməkdir ki, Şrödinger hövzəsindən gələn süxurların çox az hissəsi qədim qayaların üzərini örtüb”, – deyə Kring bildirib. "Bu da alimlərə Ayın keçmişini daha yaxşı öyrənmək və Yer-Ay sisteminin ilk dövrlərini araşdırmaq imkanı verir."