Hər gün atılan tullantıların təbiətdə öz-özünə yox olması üçün uzun müddət lazımdır. Elə tullantılar var ki, min illər keçsə də, təbiətdən yox olmur. Belə tullantıların vurduğu ziyan dünyanın ekoloji tarazlığına ciddi təsir göstərir. Təbiətdəki hər hansı təbii və ya süni maddənin kortəbii məhv edilməsi prosesi biodeqradasiya kimi təsvir olunur. Bioloji parçalanmanın baş verməsi üçün tullantı növündən tutmuş ətraf mühitin temperaturuna qədər bir çox uyğun şərtlər tələb olunur. Bu təbii çürümə prosesi zamanı ayrılan enerji və birləşmələr kainata bərpaolunmaz zərər verə bilər. 

Təbiətdə tullantıların nə qədər parçalandığını hesablamaq üçün çox vaxt respirometr testlərindən istifadə olunur. Respirometriya tullantıların bioloji parçalanma müddətini və onun vura biləcəyi zərəri təyin etmək üçün ən təsirli üsullardan biridir.  

Alimlər bir stəkanda torpaq, bitki və bakteriyalardan ibarət təbii mühit yaradırlar. Daha sonra ölçüləcək tullantılar bu mühitə yerləşdirilir və havalandırılır. Beləliklə, təbii mühitdə mövcud olan bakteriyalar tullantıları parçalamağa başlayır. Tullantılar bakteriyalar tərəfindən istehlak edildikdə karbon qazı ətraf mühitə buraxılır. 

Bəzi tullantılar 2 milyon ilə yox olur

Tullantıların parçalanma prosesi onların növündən və ətraf mühit şəraitindən asılı olaraq dəyişir. Tullantıların üzvi və ya qeyri-üzvi olmasından asılı olaraq, bu müddət 5 gün və ya 5000 il, hətta 2 milyon ilə qədər ola bilər. Məsələn, bir alma çöpünün və ya qabığının təbii mühitdə parçalanması üçün cəmi 5 gün lazımdır. Bu təbii tullantılar anaerob və ya aerob bakteriyalar tərəfindən asanlıqla istehlak edilə bilər. Ancaq bu proses batareyalar və akkumulyatorlar kimi enerji yaradan tullantılar üçün eyni şəkildə olmur. Tullantı batareyalarının biodeqradasiya müddəti respirometr testləri ilə 300 ildən çox olaraq ölçülüb. Kimyəvi maddələrin torpağa və dənizlərdə toplanmasının qarşısını almaq üçün tullantı batareyaları təbiətə deyil, toplama qutularına atmaq lazımdır.

Düşünmədən dənizə və ya küçələrə atılan zibillərin ətraf mühitə və təbii həyata nə dərəcədə zərər vurduğundan xəbərdarıqmı?

Müxtəlif tullantıların təbiətdə nə qədər müddətə yox ola biləcəyini göstərən qısa siyahı ilə tanış olaq:

Penoplast - 5000 - 2 milyon il;
Şüşə butulka - 4000 il;
Plastik - 1000 il;
Poliuretan (Sintetik liflər, yapışdırıcılar, xalçaların alt hissələri və sərt plastik möhürlər) - 1000 il;
Kaset - 100-1000 il;
Uşaq bezləri - 550 il;
Plastik boşqab - 500 il;
Plastik butulka - 400 il;
Yuyucu vasitə - 400 il;
Batareya - 300 il;
Konserva qutuları - 50-100 il;
Neylon parça - 30-40 il;
Dəri ayaqqabı - 25-40 il;
Taxta parçaları - 15 il;
Saqqız - 5-25 il;
Karton süd qutuları - 5 il;
Yun corab - 1-5 il;
Pambıq paltar - 6 ay;
Qəzet - 3 ay;
Tərəvəzlər - 5 gündən 1 aya qədər

Tullantıların yox olma müddətlərini niyə bilməliyik?

Tullantıların təbiətdə yox olması üçün tələb olunan vaxt təbii həyat və ətraf mühitin sağlamlığı üçün son dərəcə vacibdir. Təbii mühitdə bakteriyalar tərəfindən həll edilə bilən tullantılar qısa müddətdə yox olur. Bununla belə, plastik, şüşə və metal kimi bərk qeyri-üzvi obyektlərin yox olması min illər tələb edə bilər. Bu müddət ərzində həm yaranan karbon qazı, həm də müxtəlif zəhərli qazlar təbiətə böyük ziyan vurur. Çətin həll olunan tullantılar min illər boyu təbiətdə qalaraq torpağın, suyun və havanın strukturunda dönməz dəyişikliklər yaradır. Bu dəyişikliklər canlı həyatı birbaşa təhdid edir. Beləliklə, həm təbiəti, həm də öz həyatımızı qorumaq üçün tullantıların təbiətdə yox olması vaxtını bilməkdə fayda var. Buna görə də tullantı istehsal edərkən daha diqqətli ola, onları çeşidləmək və təkrar emal etmək mövzusunda şüurlu hərəkət edə bilərik. 

Şüşə qablar, bankalar, boşqablar və bəzək əşyalarına hər evdə böyük tələbat var, bu məhsullar yararsız hala düşəndə ​​digərləri kimi atılır. Ancaq bilmək lazımdır ki, şüşə tullantılarının təbiətdə yox olma müddəti olduqca uzundur. Xammalı torpaq olan şüşənin təbiətdə yox olması üçün qeyd etdiyimiz kimi ən azı, 4000 il lazımdır. Bunun səbəbi həmin məhsulların yüksək temperaturda bir neçə proses nəticəsində istehsal edilməsidir. Şüşə ətraf mühit şəraitinə artan müqaviməti olan bir materialdır. Üzəri plastiklə örtülsə də, örtülməsə də, təbii mühitdə şüşənin bakteriyalar tərəfindən istehlak edilməsi qeyri-mümkünə yaxındır. Təbiətə atılan şüşə məmulatlar meşə yanğınlarının ən mühüm səbəblərindən biridir. Şüşə tullantılarının təbiətə vurduğu dərhal və uzunmüddətli zərərləri aradan qaldırmağın yolu təkrar emaldan keçir. Evimizdəki şüşə tullantılarını təkrar emal qutularına ataraq yeni qablaşdırma üçün xammala çevirə bilərik. Bu yolla  tullantıların yaranmasının qarşısını ala, eyni zamanda istehsalda pula qənaət etməyə kömək edə bilərik.

“İnadkar” tullantılar 

Ayaqqabıdan tutmuş içki paketlərinə qədər hər sahədə plastik materialdan geniş istifadə olunur. Buna görə də son dərəcə intensiv istifadə edilən bu materialı həyatımızdan çıxarmaq çox çətindir. Yalnız alış-veriş üçün istifadə edilən bir çantanın belə təbiətdə yox olması üçün ən azı, 1000 il lazımdır. Plastik tullantılar təbiətdə növündən və ölçüsündən asılı olaraq, 50 ildən 1 milyon ilə qədər uzun müddət ərzində yox olur. Bakteriyaların birbaşa istehlak edə bilmədiyi neftdən əldə edilən plastik tullantılar günəş istiliyi və radiasiya ilə parçalanır. Yaranan birləşmələr bakteriyalar tərəfindən yeyilə bilər. Plastik tullantılar Günəş şüalarının çətin çatdığı zibil yığınlarında milyonlarla il qala bilər. Bu “inadkar” tullantıları daha faydalı etmək üçün plastikin təkrar emalı vacibdir. 

Məişət tullantıları təkrar emal edilməlidir

Təbiətdəki tullantıların yox olma dövrlərini bilsək, evimizdən çıxan zibilləri buna görə təsnif edə bilərik. Hər gün kisələrdə istehsal olunan məişət tullantıları utilizasiya edilmədikdə zibil qalaqlarına çevrilir. Təbiətdə son dərəcə asanlıqla yoxa çıxan tərəvəz və meyvə qabıqları belə tullantı mərkəzlərində uzun müddət toxunulmaz qala bilir. Plastik və metallar haqqında düşünün! Məsələn, bütün zibillər çeşidlənib atılanda yemək tullantısı ən çoxu, 6 ay ərzində yox olur. Hər gün istehsal olunan birdəfəlik plastik qabların yox olması üçün 500 ilə qədər vaxt lazımdır. Hətta saqqızın yox olması 5-25 il, yuyucu vasitələrin tullantılarının yox olması isə 400 il çəkir. Bunun qarşısını almaq üçün məişət tullantıları təsnif edilməli və təkrar emal olunmalıdır.

Təbiət üçün zərərli olmayan tullantılar da var

İnsan əli və kimyəvi üsullarla hazırlanan bir çox məhsulların təbiətdə öz-özünə yox olması demək olar ki, mümkün deyil. Bununla belə, tərəvəz və meyvə tullantılarının parçalanma müddəti olduqca qısadır və bu müddətdə o, təbiətə zərərdən daha çox fayda gətirir. Qida təbii mühitdə bakteriyalar tərəfindən istehlak edildiyi üçün torpağa da faydalı birləşmələr buraxır. Tərəvəz, meyvə, buğda, arpa, heyvan tullantıları və bir çox başqa məhsullar parçalanma zamanı torpaqdakı mineralları artırır. Bağı olan bir çox təbiət həvəskarları qida tullantılarını ideal şəraitdə toplayaraq gübrə istehsal edirlər. Heyvan və bitki tullantılarının parçalanması nəticəsində əldə edilən bu təbii gübrə kimyəvi maddələrsiz kənd təsərrüfatı üçün son dərəcə faydalıdır. Buna görə də yemək tullantılarınızı soyuq, isti və ya qurd kompostlama üsulları ilə yenidən təbiətə qaytara bilərsiniz.