Oxu öyrənmənin və inkişafın əsas tərkib hissəsidir. Uşaq və şagirdlərin müvəffəqiyyətli təhsil alması üçün oxu vərdişlərinin formalaşdırılması mühüm rol oynayır. 

“Azərbaycan müəllimi” xəbər verir ki, bu vərdişlərin inkişafı təkcə akademik göstəriciləri artırmır, eyni zamanda, uşaqların təfəkkürünü, yaddaşını və yaradıcılığını da gücləndirir. 

Oxu vərdişləri yalnız kitab oxumaqla məhdudlaşmır. Bu həmçinin müxtəlif mətnləri başa düşmək, təhlil etmək, kritik düşünmək və məlumatları düzgün qiymətləndirmək bacarıqlarını əhatə edir. Oxu praktikası uşaqların daha dərin düşünmə, müstəqil öyrənmə və təhsil müddətində uğur qazanma şansını artırır.

Oxu vərdişlərinin inkişafı şagirdlərin:

– Qavrayış və analitik bacarıqlarını gücləndirir;
– Yazılı ifadə və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirir;
– Yaddaş və konsentrasiya qabiliyyətlərini artırır;
– Uşaqların dil biliyini, söz ehtiyatını və qrammatik biliklərini zənginləşdirir.
Bu səbəbdən oxu vərdişlərinin düzgün inkişaf etdirilməsi həm akademik, həm də sosial həyat üçün vacibdir.

Azyaşlılarda və erkən yaş dövründə oxu vərdişlərinin inkişafı xüsusi diqqət tələb edir. Bu dövrdə uşaqların diqqəti qısamüddətlidir və motivasiya yaratmaq çox önəmlidir. Məlumatların əyləncəli və maraqlı şəkildə təqdim edilməsi, oxu zamanı mükafatlar və motivasiyalar tətbiq olunması faydalı ola bilər.

Tədris prosesində oxu fəaliyyətinə başlanarkən aşağıdakı məqamlara diqqət yetirmək vacibdir:

Fərqli mətn növləri ilə tanışlıq: Uşaqlar hekayələr, şeirlər, məlumat mətnləri ilə tanış edilərək müxtəlif yazılı materiallara maraq göstərməyə təşviq edilməlidir.
Oxu zamanı şərh və suallar: Uşaqlara oxuduqları mətnlər barədə suallar verərək onların düşünmə qabiliyyətini inkişaf etdirmək faydalıdır. Bu həm də oxuduqlarını başa düşmələrinə kömək edir.
Hekayə və rəsmli kitablar: Əgər uşaq çox kiçikdirsə, şəkilli kitablar və hekayə kitabları onun oxumağa marağını artıracaq.
Oxuma vaxtının müntəzəmliyi: Hər gün müəyyən bir vaxtda oxumaq uşağa müəyyən bir rutin və vərdiş qazandırar.

Müəllimlər oxu vərdişlərini inkişaf etdirməkdə xüsusi əhəmiyyətə malikdirlər. Onların rolu yalnız dərs keçməkdən ibarət deyil, həm də şagirdlərə oxumağa maraq yaratmaq və bu vərdişi gündəlik həyatlarının bir hissəsinə çevirməkdir. Müəllimlər aşağıdakıları edə bilərlər:

Oxumaq üçün müxtəlif materiallar təqdim etmək: Müəllimlər uşaqlara maraqlı, müxtəlif mövzularda materiallar təqdim edərək onların oxumağa olan marağını artırmalıdırlar.
Motivasiya yaratmaq: Mükafatlar, sərbəst oxu vaxtları və oxuduqları kitablar barədə müzakirələr şagirdlər üçün motivasiya vasitəsi ola bilər.
Fərdi yanaşma tətbiq etmək: Hər bir şagirdin oxu bacarığı fərqli olduğu üçün fərdi yanaşma tətbiq edilərək hər birinin öz sürətində inkişaf etməsi təmin olunmalıdır.

Valideynlərin də oxu vərdişlərinin inkişafında çox mühüm rolu vardır. Onlar uşaqlarına yalnız ev tapşırıqları ilə deyil, eyni zamanda, maraqlı və əyləncəli oxu təcrübələri təqdim etməlidirlər. Valideynlərə bu üsullardan istifadə edərək uşaqlarda oxuma həvəsini artıra bilərlər:

Birlikdə oxumaq: Uşaqların valideynləri ilə birlikdə oxumaları onların marağını artırar. Valideynlər hekayələr oxuyaraq uşaqlarına nümunə olmalıdır.
Kitabxanaya gedin: Kitabxanaya gedərək uşaqlara kitab seçmə bacarığını öyrətmək və fərqli mətn növləri ilə tanış olmaq vacibdir.
Oxumağa maraq göstərmək: Uşaqların oxumağa olan marağını dəstəkləmək üçün müxtəlif oxu tədbirləri təşkil edilə bilər, məsələn, oxu yarışları, mükafatlandırma proqramları.
Təqvim və gündəlik oxu vərdişləri: Valideynlər uşaqlarına hər gün müəyyən bir vaxtda oxumağı vərdiş halına gətirməlidirlər.

Oxu uşaqların ümumi inkişafı və təhsil həyatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu vərdişlərin formalaşdırılması həm müəllimlərin, həm də valideynlərin aktiv dəstəyi ilə mümkün olur. Müəllimlər və valideynlər uşaqların oxu praktikalarını müsbət şəkildə inkişaf etdirmək üçün birgə əməkdaşlıq etməli, onlara maraqlı və zəngin oxu təcrübələri təqdim etməlidirlər. Bu şəkildə uşaqlar oxu vərdişlərini təbiətində yerləşdirərək gələcəkdə təhsillərində daha uğurlu olacaqlar.

Son dövrlərdə aparılan araşdırmalar oxu vərdişlərinin yalnız akademik bacarıqları deyil, həm də beyin funksiyalarını müsbət yöndə inkişaf etdirdiyini göstərir. Uşaqların və gənclərin oxumağa nə qədər vaxt ayırması, onların beyin strukturlarında vacib dəyişikliklərə səbəb ola bilər. 2020-ci ildə aparılan bir araşdırmaya görə, oxu ilə məşğul olmaq, xüsusən də 3-5 yaş arasındakı uşaqların beyin inkişafını dəstəkləyir, sinir əlaqələrini gücləndirir və müsbət qavrayışın yaranmasına kömək edir.

Oxu beynin fərqli hissələrinin aktivləşməsinə səbəb olur, xüsusən də oxumaq, yaddaş, diqqət və dili emaletmə ilə bağlı beyin sahələrini işlək vəziyyətə gətirir. Həmçinin oxumaq, insanların məlumatı necə qəbul etdiyini və idarə etdiyini formalaşdırır ki, bu da həyat boyu düşünmə və problem həll etmə qabiliyyətlərini təkmilləşdirir.

Oxu yalnız akademik təhsil üçün deyil, həm də uşaqların sosial və emosional inkişafı üçün vacibdir. Uşaqların hekayə kitabları oxumaqla başqalarının hisslərini və niyyətlərini anlama bacarığı inkişaf edir. Uşaqlar oxuduqları hekayələr vasitəsilə empatiya və başqalarının vəziyyətini başa düşmək kimi sosial bacarıqları inkişaf etdirirlər. Bu bacarıqların güclənməsi uşaqların gələcəkdə müsbət sosial münasibətlər qurmasında mühüm rol oynayır.