Hər hansı bir müasir ümumi təhsil sistemində riyaziyyat mərkəzi yerlərdən birini tutur və bu, şübhəsiz ki, bu bilik sahəsinin özünəməxsusluğunu göstərir. Müasir riyaziyyat nədir? Niyə lazımdır? Bu və buna bənzər suallar tez-tez uşaqlar tərəfindən müəllimlərdən soruşulur. Və hər dəfə cavab uşağın inkişaf səviyyəsindən və təhsil ehtiyaclarından asılı olaraq fərqli olur.

Ümumiyyətlə, riyaziyyatın və xüsusən məktəb riyaziyyatının yaradıcı bir insanın tərbiyəsinə təsiri nədir? Riyaziyyat dərslərində problem həlletmə sənətinin öyrədilməsi şagirdlərdə müəyyən bir anlayışın inkişafı üçün son dərəcə əlverişli bir fürsət verir. Tədqiqat fəaliyyətinə ehtiyac qanunlara marağı inkişaf etdirir, insan düşüncəsinin gözəlliyini və harmoniyasını görməyi öyrədir. Bütün bunlar, fikrimizcə, ümumi mədəniyyətin ən vacib elementidir. Riyaziyyat kursu müxtəlif düşüncə formalarının formalaşmasına mühüm təsir göstərir: məntiqi, məkan-həndəsi, alqoritmik. İstənilən yaradıcı proses hipotezin formalaşdırılması ilə başlayır. Riyaziyyat təlimin düzgün təşkili ilə, hipotezlərin qurulması və sınanması üçün yaxşı bir məktəb olmaqla, bizə müxtəlif fərziyyələri müqayisə etməyi, ən yaxşı variantı tapmağı, yeni problemlər qoymağı və onların həlli yollarını axtarmağı öyrədir. Bunlarla yanaşı, metodik iş vərdişini də inkişaf etdirir, onsuz heç bir yaradıcı proses təsəvvür edilə bilməz. İnsan təfəkkürünün imkanlarını maksimum dərəcədə artıran riyaziyyat ən yüksək nailiyyətidir. Bir insanın özünü tanımasına və xarakterinin formalaşmasına kömək edir. 11 illik məktəb dövründə riyaziyyat kursu, (həndəsə olmadan) əslində, üç əsas hissəyə bölünür: hesab (I-V siniflər), cəbr (VI-VIII siniflər) və analiz elementləri (IX-X siniflər).

Riyaziyyat insan düşüncəsinin və məntiqinin əsas hissəsidir və dünyanı və özümüzü dərk etmək cəhdlərinin ayrılmaz hissəsidir. Riyaziyyat zehni nizam-intizamın qurulmasının effektiv yolunu təmin edir və məntiqi düşünməyə və əqli sərtliyə həvəsləndirir. Bundan əlavə, riyazi biliklər elm, sosial elmlər, hətta musiqi və incəsənət kimi digər məktəb fənlərinin məzmununu başa düşməkdə həlledici rol oynayır.

Əvvəlcə sual veririk: niyə riyaziyyat digər fənlər arasında belə mühüm və unikal yer tutur? Yəni ümumi məktəb proqramında riyaziyyatın əhəmiyyəti nədir? Çıxış nöqtəsi olaraq, riyaziyyatın nə üçün ümumi kurikulumda vacib bir fənn kimi qəbul edilməsinə dair bir neçə fikir təklif edirik.

– Riyaziyyatın köndələn təbiəti var. Ümumiyyətlə kurikulumun tarixinə nəzər salsaq, o zaman riyaziyyat (həndəsə və cəbr) orta əsrlərdə olduğu kimi, yunan dilində də yeddi liberal sənətdən ikisi idi. Bu tarixi rol riyaziyyatın digər fənlər üçün tələb olunan zehni intizamı təmin etdiyi anlayışını dəstəkləyir.

– Riyazi savadlılıq konstruktiv, qayğıkeş və düşüncəli vətəndaşlar kimi daha səmərəli həyat sürən fərdlərin mühüm atributudur. Riyazi savadlılığa əsas hesablama bacarıqları, kəmiyyət əsaslandırma, məkan qabiliyyəti və s. daxildir.

Riyaziyyat müxtəlif sahələrdə və fənlərdə tətbiq olunur, yəni riyazi anlayışlar və prosedurlar elm, mühəndislik, iqtisadiyyatdakı problemləri həll etmək üçün istifadə olunur (Məsələn, mürəkkəb ədədlərin başa düşülməsi elektronikada bir çox anlayışı öyrənmək üçün ilkin şərtdir). Həmin problemlərin mürəkkəbliyi yuxarıda qeyd olunan riyazi savadla müqayisədə çox vaxt nisbətən təkmil riyazi anlayışlar və prosedurlar tələb edir.

– Riyaziyyat bizim bəşəri mədəni irsimizin bir hissəsidir və biz o irsi inkişaf etdirməyə borcluyuq.

İkincisi, riyaziyyat digər məktəb fənləri, məsələn, elmlər, incəsənət, iqtisadiyyat və s. üçün təməl bilik və bacarıqları təmin etdiyi üçün riyaziyyatın digər məktəb fənləri ilə necə iç-içə olması məsələsi həll olunmağa layiqdir. Bəzi kurikulumlarda riyaziyyat digər məktəb fənlərinin “instrumental fənn” kimi öyrənilməsidir.

Üçüncüsü, biz hər bir ölkənin kurikulumundakı digər məktəb fənləri ilə müqayisədə riyaziyyata ayrılan saatların (saatların nisbəti) və yaxud kursları üzərində düşünmək istəyə bilərik. Bu kəmiyyət təhlili ilə yanaşı, məktəb riyaziyyatının digər fənlərə münasibətdə keyfiyyət təsviri haqqında da məlumat toplamaq lazımdır. Baxmayaraq ki, bu müqayisə bizə müxtəlif ölkələrin niyə riyaziyyata verdikləri əhəmiyyətin tam mənzərəsini göstərməsə də, müqayisə yenə də əlavə müzakirələrə səbəb ola bilər. Dəstəkləmək üçün müstəqil olaraq təklif olunur, digər kurikulumlarda isə riyaziyyat və digər sahələri birləşdirən inteqrasiya olunmuş kurslar təklif olunur.

Görkəmli rus riyaziyyatçısı A.N. Kolmoqorov yazırdı: "Riyaziyyat yalnız elmi dillərdən biri deyil. Riyaziyyat özü bir dildir, üstəgəl düşüncədir, sanki dil və məntiq birlikdədir. Riyaziyyat düşünmək üçün bir vasitədir. Bir çox insanın dəqiq düşüncəsinin nəticələrini cəmləşdirir. Riyaziyyatın köməyi ilə bir düşüncəni digərinə bağlamaq olar. Hər biri ayrı-ayrılıqda çox detallı bir izahat qəbul edən qəribə qanunları və qaydaları ilə təbiətin aşkar kompleksləri əslində yaxından əlaqəlidir. Riyaziyyatdan istifadə etmək istəyirsənsə, bu çoxlu sayda faktlarda məntiqin bir-birindən digərinə keçməsinə imkan verdiyini görməyəcəksən. Beləliklə, riyaziyyat ətraf aləmi öyrənmək üçün lazım olan müəyyən düşüncə formalarını formalaşdırmağa imkan verir.

Riyaziyyatı asanlıqla öyrənmək üçün məsləhətlər və fəndlər

Müxtəlif tənliklər üçün düsturları yazmaq başlamaq üçün yaxşı bir yoldur. Nə qədər çox görsən, bir o qədər əzələ yaddaşına çevrilir.

Riyaziyyatı asanlaşdırmaq üçün törəmələri anlayın. Riyaziyyat digər fənlər kimi deyil, onun möhkəm məqsədi, əsaslandırması, məntiqi və müxtəlif həll yolları var. Bütün dünyada tətbiq olunur. Beləliklə, müəyyən bir düsturun və ya tənliyin və ya konsepsiyanın haradan əldə edildiyini anlamaq vacibdir.

Riyaziyyat ardıcıl bir fənndir, ona görə də əsasları başa düşməyə əsaslanan digər daha mürəkkəb həllər üzərində işləməyə keçməzdən əvvəl riyazi mövzunun əsasını təşkil edən əsas anlayışları möhkəm başa düşmək vacibdir. 

Riyaziyyatı bu dünyanın reallığına tətbiq edin. Riyaziyyat gündəlik dərsdir. Bu, praktiki olaraq həyat bacarığıdır. Real həyat vəziyyətlərinə nə qədər çox müraciət etsəniz və maraqlı olsanız, bir o qədər yaxşı nəticə əldə edəcəksiniz.

Riyaziyyatı əzbərləmək mənasızdır, çünki hər bir tənlik, hər problem öz unikallığı ilə gəlir. Əzbərləmək əvəzinə, anlayışları anlayın və bəzi anlayışların niyə belə işlədiyini öyrənin. Onun tətbiqini və istifadəsini anlayın.

Riyaziyyatın tədrisi metodikasına  xüsusi diqqət yetirilməsi vəzifələrin təsnifatı, növlərinin adları məsələsini tələb edir. Metodistlər məktəb problemlərinin sistemini nizamlamaq, onların təsirli növlərini yaratmaq, məktəbdə öyrənmək üçün verilən problemlərin adları üçün müvəffəqiyyətli terminlər seçilənə qədər çalışdılar. Məlumdur ki, riyaziyyat dərslərində akademik vaxtın ən azı yarısı onların həllinə həsr olunur. Əlbəttə ki, məktəb tapşırıqlarını sistemləşdirmək və təsnif etmək lazımdır. Müəyyən bir hissənin keçməsi ilə əlaqədar olaraq hansı növ (növ) dərsləri, nə vaxt öyrənməli, hansı növ öyrənməli – bu metodologiyanın və proqramların mərkəzi məzmununun qanuni bir araşdırma obyektidir. Bu vəziyyətin əhəmiyyəti riyaziyyat metodologiyasının tarixindən bəllidir.

ƏDƏBİYYAT 

1. Həmidov S.S. V-VI siniflərdə riyaziyyatın tədrisi metodikası. Bakı: ADPU, 2004, 250s. 

2. Muradov R.İ., Tahirov BÖ., Namazov F.M., Əfəndi S.N., Qasımov E.A., Abdullayeva Q.Z. Məktəb riyaziyyat kursunun elmi əsasları. Dərslik. Bakı: 2007, 276 S.

3. Hüseynova S.R. Riyaziyyatdan ümumiləşdirici və inkişafetdirici məsələlər vasitəsilə nəzəri biliklərin verilməsi və möhkəmləndirilməsi metodikası, nam. dis., Bakı: ADPU, 2003, 176 s. 

4. Həmidov S.S. İbtidai siniflərdə məsələ həllinin təlimi metodikası. Bakı: Nurlan, 2003, 152s. 

5. Матвеева Н.А. Методические приемы обучения составлению текстовых задач, «НШ» (ж), М., 2003, №6, с.41-45

Ləyaqət ƏLƏKBƏROVA
Şərur şəhər 2 nömrəli orta məktəbin riyaziyyat-informatika müəllimi