Dünya sürətlə dəyişir və məktəblər çox böyük problemlərlə üz-üzədir: biz indiki gəncləri hələ mövcud olmayan peşələrlə, ən çılğın fantaziyamızdan kənar texnologiya və bizi çox şeyləri yenidən müəyyən etməyə məcbur edən sosial inkişafla, hətta təsəvvür edə bilməyəcəyimiz gələcəyə necə hazırlayırıq, tələbə və insan olmaq nə deməkdir? 

İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) Təhsil və bacarıqlar departamentinin rəhbəri Andreas Şleyxer qeyd edir ki, Konfutsi və ya Aristotel üçün təhsil fərdlərin daha yaxşı insanlar olmasına və ətrafdakı dünyanı daha aydın görməsinə kömək etməkdən ibarət idi. Yalnız sonradan təhsil uğurlu gələcək qurmaq üçün alət oldu və peşə kimi aydın bir məqsədlə əlaqələndirildi.

Gələcəyin məktəbi necə olmalıdır? 

“Azərbaycan müəllimi” xəbər verir ki, İsveç mətbuatına verdiyi müsahibəsində A.Şleyxer qeyd edir ki, gələcəyin məktəbi şagird üçün daha çox üstünlük təşkil edən əsas qavrayışları təlqin etmək, düzgün suallar vermək və maraqlı olmaqdır. Məktəb cavab verməməli, şagirdlərə düzgün suallar verməyi öyrətməlidir. 

Andreas Şleyxerə görə, süni intellektin davamlı mövcudluğu dövründə gələcəyin məktəbi getdikcə daha az imtahan hazırlığına və daha artıq dərəcədə davamlı öyrənmə üçün təməllərin qoyulmasına yönəldiləcəkdir. 

– Məktəbin rolu dəyişir: indi o, suallara cavab vermir, əksinə şagirdlərə düzgün suallar verməyi öyrədir. Əvvəllər elmi nəzəriyyə öyrədirdik, tələbələrə nəzəriyyə ilə əlaqəli tapşırıqlar verirdik və cavabları yadda saxlayıb-saxlamadıqlarını yoxlayırdıq.. Gələcəyin məktəbi hər şeydən əvvəl formalaşmış fikirləri yenidən düşünmək, düzgün suallar vermək və maraq göstərməkdir.

Andreas Şleyxer deyir: “Gələcəyin peşələri və çətinlikləri məlum olmadığından gələcəyin ən vacib bacarığı hazırkı paradiqmadan kənarda düşünmək, idrak və sosial-emosional resursları səfərbər etmək qabiliyyəti olacaq. Tarix və ya riyaziyyat kimi klassik məktəb fənlərimiz qalacaq, lakin onlara yanaşmamız dəyişəcək: 

– Çoxsaylı faktları öyrənmək əvəzinə, şagirdlər üçün tarixçi və ya elm tədqiqatçısı kimi düşünməyi öyrənmək daha vacib olur. 

– Gələcək əmək bazarında diplomlar indiki qədər çəki daşımayacaq və müxtəlif növ ikinci dərəcəli ixtisaslar daha vacib olacaqdır. 

– Dünya nə qədər sürətli dəyişirsə, yığılmış biliklər bir o qədər tez köhnəlir”. 

A.Şleyxerə görə, yeni biliklərdən ilham alan və yeni biliklər öyrənməkdə bacarıqlı olan insan, müəyyən bir zamanda çoxlu bilik toplayan və sonra öyrənməyi dayandıran şəxslərdən daha çox uğur qazanacaq.

Gələcək bacarıqlar sosial bacarıqlar, empatiya və davamlılıqdır 

Gələcəyin məktəbinin formalaşmasında sosial və emosional bacarıqlar diqqət mərkəzindədir. Andreas Şleyxer deyir ki, dövrümüzün ən böyük vəzifələrindən biri yad insanlara güvənməyi, açıq və əhatəli olmağa cəsarət etməyi öyrənməkdir və bunu praktiki təcrübə vasitəsilə öyrənmək daha yaxşıdır.

– Tələbələr gələcəkdə real problemlərlə işləyəcəklər. Təəssüf ki, texnologiya tez-tez buna qarşı çıxır, çünki özümüzə bənzər insanlarla əhatə olunduğumuz və özümüzü digər fikirlərdən və mədəniyyətlərdən təcrid etdiyimiz boşluqlar yaradır.

 A.Şleyxer qeyd edir ki, “öz mədəniyyətinizi və kimliyinizi gücləndirməyin ən yaxşı yolu çoxlarının düşündüyünün əksinə, başqası ilə görüşməkdir:

– Başqalarını nə qədər çox görürüksə, özümüzü də bir o qədər aydın görürük. Bunu yeni dil öyrənməklə müqayisə etmək olar. Məhz xarici dilin qrammatikası ilə qarşılaşdığınız zaman öz ana dilinizin quruluşunu başa düşürsünüz.

– Dayanıqlılıq gələcək bacarıqlarla sıx bağlı olan başqa bir konsepsiyadır. Daha yaxşı bir dünya qurmaq haqqında danışanda qismən də söhbət, eyni zamanda mükəmməl olmayan bir dünyada problemlərə qarşı durmaq bacarığından gedir. 

– Dünyada tarazlığın qorunması balanssız dünyada yaşamaq qabiliyyəti ilə sıx bağlıdır. Bu iki cəhət həm fərd, həm də cəmiyyət olaraq bütün itirdiklərimizə təsir edir”.

Şagirdlərin öyrənmək istəyi yoxdursa, məktəb uğursuz olur

Andreas Şleyxerin fikrincə, tarixən bəşəriyyətin uğurunun əsas resepti yeni vəziyyətlərə uyğunlaşma qabiliyyətimiz idi. “İndi bu qabiliyyət həmişəkindən daha çox lazımdır, amma təəssüf ki, onun yoxluğu dərhal gözə çarpır. Biz sorğu keçirdik. Böyüklərin 60 faizi hesab edir ki, diplom aldıqdan sonra yeni şeylər öyrənməyə ehtiyac yoxdur. OECD-nin başqa bir araşdırması göstərir ki, 15 yaşlı yeniyetmələr 10 yaşlılara nisbətən daha aşağı yaradıcılıq nümayiş etdirirlər”.

Andreas Şleyxer bu tapıntıların eyni qənaətləri göstərdiyini iddia edir: öyrənmə xoşagəlməz bir şey kimi qəbul edilir və bu səbəbdən bizim təhsil sistemimiz uğursuz oldu. Davamlı öyrənmə gələcək bacarıqların təməl daşlarından biridir və öyrənməyə qarşı ikrahı aradan qaldırmaq üçün maraq lazımdır. “Biz maraq, yaradıcılıq, fədakarlıq və üfüqlərimizi genişləndirmək istəyimizi inkişaf etdirməliyik. Məktəblərimiz buna böyük vəsait qoymalıdır”.

Müəllim - təlimatçıdan məşqçi və mentora

Andreas Şleyxer süni intellektin müəllimləri əvəz edəcəyinə inanmır, lakin hesab edir ki, gələcəkdə müəllimin rolu yenidən düşünüləcəkdir: “İndi həqiqətən fundamental suallarla qarşılaşırıq: süni intellektin bütün suallara cavabları olan bir dünyada müəllim olmaq nə deməkdir? Əgər uşaqlar müəllimlərinə hörmət etsələr və sevsələr yaxşı öyrənirlər.  Əvvəllər müəllimin əsas rolu yaxşı təlimatçı olmaq idi. Bu günün və sabahın dünyasında müəllim öyrənmək üçün yenilikçi mühitlər yaratmağı bacarmalı və yaxşı fasilitator, məşqçi və mentor olmalıdır”.

PISA-nın qurucusu qeyd edir ki, “gələcək təhsildə diqqət etməli olduğumuz amil bizi insanlar kimi unikal edən və süni intellektdən fərqləndirən şeylərdir. Gələcək bacarıqlar şüurumuz, etikamız və ətrafımızdakı dünyanı dərk etmək qabiliyyətimizlə bağlıdır. Öyrənməyimiz qiymətləndirmələr və imtahanlar kimi xarici motivasiya ilə deyil, daxili maraqla idarə olunmalıdır”.