Müəllimlər şagirdləri ilhamlandırmaq və dərsə cəlb etməkdə mühüm rola malikdirlər. Buna yalnız dərsin məzmununun təqdimatı deyil, həmçinin çətinliklər qarşısında dayanıqlılıq nümayiş etdirmək və onların öz maraqlarını kəşf etməsinə kömək etmək də daxildir. Təbii ki, müəllimlər bunu təkbaşına edə bilməzlər. Burada valideynlər də özünəməxsus rola malikdirlər.

Şagirdlərin məktəbdən uzaqlaşmasının bir çox səbəbi var. Araşdırmalar göstərir ki, şagirdlərin əksəriyyəti məktəbəqədər təhsilə sevə-sevə başlasalar da, bu sevgi üçüncü sinifdə 75%-ə, 10-cu sinifdə isə cəmi 25%-ə enir. Aşağıda təqdim olunan strategiyalar vasitəsilə ibtidai və orta məktəblərdə şagirdlərin dərsə marağını artırmaq mümkündür:

Şagirdlərin məktəbdən uzaqlaşması tədricən baş verir ki, bunu müşahidə etmək də müəllim və valideynlər üçün çətin olur. Bəzən şagirdlər dərsdə iştirak edirmiş kimi görünə bilərlər. Məsələn, təlimatlara əməl edirlər, dərsi pozmurlar, amma əslində onlar bəzən məktəbə və öyrənməyə maraqlarını itirməyə başlayırlar.

Jurnalist Cenni Anderson və Amerikada fəlaiyyət göstərən Beynəlxalq Təhsil Mərkəzinin direktoru Rebekka Vintrop tərəfindən qələmə alınan “The Disengaged Teen" kitabında şagirdlərin məktəbə dörd əsas rejimdə maraq göstərdiyi qeyd olunur: “kəşfiyyatçı” ("explorer"), “uğur qazanan” ("achiever"), “sərnişin” ("passenger"), “müqavimətçi” ("resister"). Bunlardan agah olmaqla müəllimlər və valideynlər təlim-tədris prosesindən yayınmanı daha asanlıqla görə və şagirdlərin müəyyən bir rejimdə ilişib qalmaması üçün qabaqlayıcı tədbirlər görə bilərlər.

“Kəşfiyyatçı”lar daxili motivasiya ilə idarə olunur, onlar özləri üçün vacib olan sualları araşdırır və məqsədlərinə nail olmaq üçün əzmlə çalışırlar. Bu rejimdə olan şagirdlər dözümlülük və inkişaf üçün lazım olan bacarıqlar qazanır və tez-tez məktəbdə yüksək nəticə göstərirlər.

“Uğur qazanan”lar məktəbdə yüksək akademik nəticələr göstərirlər və öyrənməyə maraqlıdırlar, lakin onların özlərini yalnız uğurlarına görə qiymətləndirməsi risklidir. Bu, uğursuzluq qorxusuna və mümkün psixi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Onlara yeni çətinlikləri qəbul etmək və uğurlarından kənar dəyərlərini qiymətləndirmək üçün dəstək göstərmək lazımdır.

“Sərnişin”lər zahirən dərsə maraqlı görünə bilərlər, amma əslində minimum səviyyədə çalışırlar. Onlara məktəbi öz maraq, bacarıq və ehtiyacları ilə əlaqələndirmək üçün kömək lazımdır.

“Müqavimətçi”lər ən görünən yayınmış şagirdlərdir və tez-tez özlərini özgüvənsiz və ya görünməz hiss edirlər. Onlar bu vəziyyəti ev tapşırıqlarını etməmək, xəstəlik uydurmaq, dərsdən qaçmaq və ya nizamsız davranışlar vasitəsilə ifadə edirlər.

Nəzərə almaq lazımdır ki, yuxarıda qeyd olunan rejimlər sabit kimliklər deyil və şagirdlər fərqli mühitlərdə fərqli rejimlərə keçə bilərlər. Bir şagirdin bir rejimdə ilişib qaldığını gördükdə, xüsusilə “müqavimətçi” və ya “sərnişin” rejimində olanlar üçün dəvətedici dil üslubundan istifadə edilməsi daha məqsədəuyğundur.

Müəllimlər şagirdlərin “kəşfiyyatçı” rejimdə daha çox vaxt keçirmələrinə imkan vermək üçün bir neçə kiçik dəyişiklik edə bilərlər. Bu dəyişikliklər yanaşmaya deyil, üsluba aiddir və Peru, ABŞ, Koreya kimi müxtəlif ölkələrdə uğurla sınaqdan keçirilib. Bu dəyişikliklərə aşağıdakılar daxildir:

- Əsaslandırılmış izahatların təqdim edilməsi. Müəllimlər öz qaydalarının, xahişlərinin və qoyduqları sinif qaydalarının səbəblərini izah etdikdə, bu, şagirdlərə həmin məsələnin məqsədini görməyə kömək edir və dərsə maraqlarını artırır. Hətta maraqlı olmayan və ya təkrarlanan tapşırıqlar üçün də bu qayda keçərlidir.

- Dəvətedici dil üslubundan istifadə edilməsi. Müəllimlər istiqamətləri daha çox “əmr və nəzarət” üslubundan dəvətedici üsluba dəyişdikdə, şagirdlər daha çox maraqlanır, motivasiyaları artır. Məsələn, “etməlisən”, “lazımdır”, “əks halda” ifadələri yerinə “edə bilərsiniz”, “təklif edə bilərəm”, “bəlkə, sınayasınız” kimi ifadələrdən istifadə edilə bilər.

- Seçim imkanlarının təqdim edilməsi. Müəllimlərin sinifdə şagirdlərə onların rahatlıqla idarə edə biləcəkləri seçimlər təqdim etməsi onların tapşırıqlara daha böyük maraq göstərməsinə şərait yaradır.

- Şagirdlərin fikirlərinin öyrənilməsi. Tədris prosesinin sonunda şagirdlərdən “Bu dərs haqqında aydınlaşdırmaq istədiyiniz hər hansı sual varmı?” kimi suallar soruşmaqla onların fikirlərini öyrənə bilərsiniz.

Dünya üzrə aparılan araşdırmalar göstərir ki, qayğıkeş valideynlərin evdə öyrənməyə həvəsləndirici yanaşmaları şagirdlərin motivasiyası və nailiyyətlərinə müsbət təsir göstərir. Müəllimlərin ailələrlə güclü, etibarlı münasibətlər qurmaları məktəbə marağın qarşısını alan problemləri müəyyən etmək və həll yollarını müzakirə etməkdə köməkçi vasitə ola bilər. Valideynlər də, öz növbəsində, uşaqlarının məktəbə marağını artırmaq üçün müsbət motivator qismində çıxış edə bilərlər.