Son bir ildə sərbəst şəkildə əldə edilə bilən süni intellekt texnologiyası qəribə və qismən doğru mətnlər yaratmaqdan orijinal bədii əsərlər yaratmağa, səhvsiz kod yazmağa və hətta Pensilvaniya Universitetinin Uorton məktəbində MBA imtahanını keçməyə qədər inkişaf etmişdir. 

“Azərbaycan müəllimi” xəbər verir ki, əgər ChatGPT kimi alətlər artıq bunları edə bilirsə, süni intellektin ənənəvi iş praktikasını, işə qəbul meyillərini və hətta bilik əsaslı peşələri dəyişdirəcəyi gözlənilir. 

Bu sürətli inkişaf orta məktəb və universitet şagirdlərini təhsil haqqında fundamental suallar üzərində düşünməyə vadar edir. Müəllimlər plagiat, fırıldaqçılıq və süni intellektin tədrisə necə inteqrasiya edilə biləcəyini müzakirə edərkən, tələbələr dərs proqramlarının gələcək iş yerləri üçün onları hazırlayıb-hazırlamadığı barədə suallar verirlər. Məktəblər tələbələri dəyişən dünya üçün hazırlayır, yoxsa geridə qalır? 

Süni intellektin təsirinə dair qeyri-müəyyənlik şagirdlər arasında geniş bir narahatlıq dalğası yaradıb. Purdue politexnik orta məktəbinin baş direktoru Keeanna Warren qeyd edir ki, şagirdlər indi təhsilin praktikliyini daha çox şübhə altına alırlar. 

“Biz tələbələr arasında narahatlığın artdığını müşahidə etmişik”,- deyə Warren bildirib. “Onlar soruşurlar: ‘Mənə inşa yazmaği öyrədirsiniz? Mən bunu nə vaxt istifadə edəcəyəm?’ və ya ‘Məni təqdimat etməyə öyrədirsiniz? Mən bunu heç vaxt etməyəcəyəm’. Sonra isə daha irəli gedib düşünürlər: ‘Mən nə edəcəyəm?’”. 

Bu narahatlıq yalnız tələbələr arasında deyil. Məzunlar və bilik əsaslı işlərdə çalışan işçilər də özlərini daha az təhlükəsiz hiss edirlər. 2023-cü il “Cengage Group”un əmək bacarıqları hesabatına görə, son məzunların 46 faizi süni intellektin onların iş imkanlarını təhdid etdiyini düşünür, 52 faizi isə iş dünyasına hazırlıq səviyyələrini sorğulayır. ABŞ-də işçilər arasında aparılan “Gallup” sorğusu göstərir ki, texnologiyanın iş yerlərini əvəz edəcəyindən narahat olanların sayı 2021-ci ildən bəri 22 faiz artıb. Bu artım əsasən ali təhsilli işçilər arasında müşahidə olunur. 

Süni intellekt təhsil sistemində təcili yeniliklərə ehtiyac olduğunu nümayiş etdirir. Lakin bir çox məktəblər süni intellekti imkan deyil, təhlükə kimi qəbul edir. Bəzi məktəblilər qeyd edirlər ki, müəllimlərinin əksəriyyəti süni intellekt vasitələrindən istifadəni qadağan edir və az bir qismi tələbələri təcrübə etməyə təşviq edir. 

Bəzi yenilikçi təhsil işçiləri isə süni intellektin potensialını anlayırlar. Harvard təhsil məktəbinin müəllim heyəti üç əsas məsələni həll etməyi prioritet seçib: süni intellektdən istifadəyə dair siyasətlərin hazırlanması, süni intellektin məhsuldar şəkildə istifadə oluna biləcəyi tapşırıqların yenidən dizayn edilməsi və kursun tədris məqsədlərinin süni intellektin təsiri ilə uyğunlaşdırılması. 

“Şagirdlər süni intellektin yalnız icazə verilən deyil, eyni zamanda gözlənilən olduğu bir peşəkar dünya üçün hazırlanmalıdır”, - deyə Harvardın dekanı Martin West qeyd edir. Lakin dərs proqramlarının dəyişdirilməsi asan məsələ deyil. K-12 tarix proqramlarında və ya Kaliforniyada riyaziyyat tədrisi ilə bağlı müzakirələr bunun nə qədər çətin olduğunu göstərir. 

Təhsildə biliklərin rolu dəyişir. Bəziləri süni intellektin yaddaş əsaslı öyrənməni daha az əhəmiyyətli etdiyini düşünə bilər, lakin digərləri fundamental biliklərin vacibliyini vurğulayır. ChatGPT kimi vasitələr inandırıcı mətnlər yarada bilər, lakin həqiqət və kontekst haqqında anlayışdan məhrumdur. Təhsil eksperti E.D. Hirschin qeyd etdiyi kimi tənqidi düşüncə yalnız müəyyən bir sahədə faktiki biliklərə malik olmaqla mümkündür. 

Süni intellekt vasitələrinin inteqrasiyası bilik əldə etmə ilə tətbiqi bacarıqlar arasında bir tarazlıq tələb edir. “Achieve Partners” şirkətinin idarəedici direktoru Ryan Craig qeyd edir ki, süni intellekt dövründə uğurlu işçilər həm sahə üzrə mütəxəssisliyə, həm də düzgün suallar vermək bacarığına malik olmalıdırlar. 

Şagirdləri süni intellektlə dolu gələcəyə hazırlamaq üçün məktəblər akademik təhsili real dünya təcrübəsi ilə daha sıx şəkildə əlaqələndirməlidir. Orta məktəblər “Riipen” kimi şirkətlərlə əməkdaşlıq edərək tələbələrə praktiki layihələr təqdim edə bilər.  

Süni intellektin effektiv istifadəsini öyrətmək də vacibdir. Kaliforniyalı məktəbli Sam Cheng hesab edir ki, təhsil süni intellektlə tənqidi, yaradıcı və şüurlu şəkildə qarşılıqlı əlaqə qurmağı öyrətməyə yönəlməlidir. Digər bir tələbə Beckett Miller qeyd edir ki, süni intellektdən istifadə ideyalarını daha yaxşı ifadə etmək və daha dərindən düşünmək üçün ona kömək edib. 

Süni intellektin sürətli inkişafı təhsildə paradiqmanın dəyişdirilməsini tələb edir. Məktəblər tələbələrə yalnız süni intellektdən istifadəni öyrətməklə kifayətlənməməli, həm də tənqidi düşüncə, uyğunlaşma və ömür boyu öyrənmə bacarıqlarını inkişaf etdirməlidir. Praktiki həllər arasında: 

• Şirkətlərlə əməkdaşlıq edərək real layihələr yaratmaq; 

• Təcrübə və təlim proqramlarını təklif etmək; 

• Süni intellekt üzrə yenilənmiş onlayn kurslardan istifadə etmək yer alır. 

Ryan Craig qeyd edir ki, “Süni intellekt insanları əvəz etməyəcək, lakin süni intellektdən istifadə edən insanlar istifadə etməyənləri əvəz edəcək.” Süni intellekti təhsil proseslərinə daxil etməklə məktəblər tələbələri gözlənilməz gələcəyə hazırlaya bilər. 

Süni intellekt təkcə tapşırıqların yerinə yetirilməsi və ya fırıldaqçılıq üçün vasitə deyil. O, sənayeləri və təhsili yenidən formalaşdıran bir qüvvədir. Yenilikləri qəbul etməklə və proqramları uyğunlaşdırmaqla müəllimlər tələbələrin narahatlıqlarını aradan qaldıra və süni intellektin yalnız bir alət deyil, həm də əməkdaş olduğu bir dünyaya hazırlıq görməsini təmin edə bilərlər.