“Məktəblərdə rifah: HundrED Spotlight hesabatı” təhsildə rifahın kritik rolunu araşdırır. Eyni zamanda şagirdlərin akademik uğuru, emosional sağlamlığı və ümumi həyat məmnuniyyəti üçün təhsildə rifahın əhəmiyyətini vurğulayır. HundrED və Beynəlxalq Bakalavriat (IB) arasında əməkdaşlıq nəticəsində hazırlanmış hesabat tələbə rifahını qlobal səviyyədə təşviq edən innovativ təcrübələri müəyyənləşdirmək və nümayiş etdirmək məqsədi daşıyır. 

Hesabat rifahı çoxölçülü bir anlayış kimi müəyyənləşdirir və fərdin həyat məmnuniyyətini və emosional sağlamlığını əhatə edir. Hesabat həmçinin Oksford Universitetinin “Wellbeing Research Centre” tərəfindən təqdim edilən rifah anla-yışına əsaslanaraq şagirdlərin məktəb həyatından məmnunluq, müsbət emosiyalar və məqsəd hissi kimi subyektiv təcrübələrinə diqqət yetirir.

Şagird rifahına təhdidlər

Hesabat şagird rifahına təsir edən bir sıra qlobal problemləri müəyyən edir. Bu problemlər mədəni, sosial-iqtisadi və coğrafi kontekstlərə görə dəyişir. Əsas çətinliklər bunlardır:

1. Psixi sağlamlıq və sosial-emosional bacarıqlar: Şagirdlər arasında stres, narahatlıq və depressiya səviyyələrinin artması kritik problemlərdən biridir. 
2. Qlobal problemlər və rəqəmsal təzyiqlər: Rəqəmsal dövr və iqlim dəyişikliyi, siyasi qeyri-sabitlik kimi qlobal böhranlar şagirdlərdə stres və qeyri-müəyyənliyi artırır.
3. Sosial izolyasiya və əlaqəsizlik: Xüsusilə uzaq və ya kənarlaşdırlmış icmalarda sosial təcrid həm fiziki, həm də psixi sağlamlıq üçün risklər yaradır.
4. Akademik təzyiq: Yüksək akademik göstərici tələbi tez-tez tələbələrin həyatında balanssızlığa səbəb olur və onların holistik inkişafını kölgədə qoyur.

Rifah proqramlarının tətbiqində maneələr

Hesabat rifah təşəbbüslərinin məktəblərdə tətbiqini çətinləşdirən sistematik maneələri də vurğulayır:
• Dəstək xidmətlərinə məhdud giriş: Bir çox məktəbdə psixi sağlamlıq və rifah dəstəyi üçün kifayət qədər resurs və infrastruktur yoxdur.
• Mədəni və sosial-iqtisadi maneələr: Təhsilə çıxışdakı fərqlər və psixi sağlamlıqla bağlı maneələr rifah proqramlarının bərabər şəkildə tətbiqinə mənfi təsir göstərir.
• Maraqlı tərəflərin razılığı və maliyyələşdirmə: Maraqlı tərəflərin müqaviməti və məhdud maliyyələşdirmə tez-tez akademik nəticələri rifah təşəbbüslərindən üstün tutur.
• Cavabsız təhsil strukturları: Yalnız akademik nailiyyətlərə diqqət yetirən ənənəvi təhsil modelləri şagirdlərin daha geniş ehtiyaclarını qarşılamaqda uğursuz olur.

Rifahın təşviqində məktəblərin rolu

Şagird rifahını dəstəkləmək üçün məktəblər unikaldır və təhlükəsiz, inklüziv, dəstəkləyici mühitlər təmin edə bilər. Hesabat şagirdlər müəllimlər, valideynlər və daha geniş icma daxil olmaqla bütün maraqlı tərəflərlə rifah mədəniyyəti yaratmaq üçün məktəb yanaşmasının əhəmiyyətini vurğulayır və müəllim rifahının şagird rifahı ilə sıx bağlı olduğunu qəbul edir. Çünki müəllimlər şagirdlərin təcrübələrini formalaşdırmaqda mühüm rol oynayır.

Həmçinin hesabatda etnik mənsubiyyət, cinsiyyət və sosial-iqtisadi status kimi sosial-demoqrafik amillərin tələbələrin subyektiv rifahına əhəmiyyətli təsir göstərdiyi də öz əksini tapır. 

Rifahın ölçülməsi və həllərin müəyyənləşdirilməsi

Rifahın təşviqində əsas problemlərdən biri onun ölçülməsinin mürəkkəbliyidir. Akademik göstəricilərdən fərqli olaraq rifah standartlaşdırılması çətin olan subyektiv təcrübələri əhatə edir. Hesabat şagirdlərin müxtəlif ehtiyaclarını və təcrübələrini nəzərə alan kontekstual ölçmə alətlərini vurğulayır. Belə ki, innovasiyalar, həllərin seçilməsi, sınaqdan keçirilməsi və qiymətləndirilməsi üzrə interaktiv proses ən yaxşı təcrübələrin müəyyən edilməsi üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Seçilmiş innovasiyalar

Hesabat şagird rifahının müxtəlif aspektlərini əhatə edən 13 ölkədən 15 innovativ proqramı təqdim edir. Bu innovasiyalar təsir və genişlənmə qabiliyyəti əsasında seçilmişdir. 

Nümunələr:
• Switch4Schools (Avstraliya): Emosional tənzimləmə və dayanıqlılığa yönəlmiş proqram.
• Roots of Empathy (Kanada): Körpələrlə qarşılıqlı əlaqə vasitəsilə empatiya və sosial-emosional öyrənməni təşviq edən təşəbbüs.
• Flying Colors (Uqanda): Qaçqın düşərgələrində sosial-emosional öyrənmə və layihə əsaslı öyrənməni birləşdirən proqram.
• Embedding Wellbeing in Ethiopian Schools (Efiopiya): Kənd icmalarında tədris təcrübələrinə sosial-emosional öyrənməni daxil edən proqram.

Qeyd olunan innovasiyalar, risk altındakı əhali qrupu üçün hədəf müdaxilələrdən başlayaraq bütün tələbələrə fayda verən universal proqramlara qədər rifahın təşviqinə müxtəlif yanaşmaları nümayiş etdirir. 

Əsas tövsiyələr:

Hesabat şagirdlərin rifahını artırmaqda məktəblər, siyasətçilər və innovatorlar üçün bir neçə tövsiyə təqdim edir:
1. Rifahı prioritetləşdirin: Məktəblər rifahı təhsilin əsas elementi kimi qəbul etməlidir. Bu bütün maraqlı tərəfləri əhatə edən sistemli yanaşma tələb edir.
2. İlk pillədən başlayın: Məktəblər idarə olunan təşəbbüslərlə başlamalı və daha geniş rifah mədəniyyəti yaratmaq üçün səylərini tədricən genişləndirməlidir.
3. Sübuta əsaslanan təcrübələrdən istifadə edin: İnnovasiyaların effektivliyi və genişlənmə qabiliyyətini (yəni, daha geniş miqyasda və fərqli kontekstlərdə də eyni nəticəni əldə etmək potensialı) təmin etmək üçün  tədqiqatlara əsaslanmalı və möhkəm məlumatlarla dəstəklənməlidir.
4. Müəllim rifahını dəstəkləyin: Müəllimlərin psixi sağlamlığını, rifahını dəstəkləmək tələbələr üçün müsbət öyrənmə mühiti yaratmaq olduqca əhəmiyyətlidir və vacibdir.
5. Müsbət münasibətləri təşviq edin: Şagirdlər, müəllimlər və valideynlər arasında güclü münasibətlərin qurulması emosional və sosial rifahın təşviqi üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Nəticə:

“HundrED Spotlight on Wellbeing in Schools’’ adlı hesabat şagird rifahını qlobal təhsil sistemlərində prioritetləşdirməyin təcili ehtiyacını vurğulayır. Həmçinin İnnovativ təcrübələr və praktik tövsiyələr təqdim etməklə məktəbləri, siyasətçiləri və pedaqoqları tələbələrin inkişaf edə biləcəyi mühitlər yaratmağa ruhlandırmağı hədəfləyir. Seçilmiş innovasiyalar rifahın təşviqinin şagirdlərin  emosional sağlamlığını və akademik uğurunu artırmaq üçün vacibliyini nümayiş etdirir.

Mənbə: Warren, Frederika, M. Mariah Voutilainen, & Crystal Green. Spotlight: Wellbeing in Schools. HundrED, 2025.