STEAM bilikdən bacarığa gedən yoldur

STEAM təhsili və XXI əsrin Azərbaycan şagirdi (I YAZI)

Dəyişən səriştələr və XXI əsrin bacarıqları

Dünya dəyişir. Texnologiyalar həyatımızın hər bir sahəsinə nüfuz edir, süni intellekt, avtomatlaşdırma, biotexnologiya və robotlar təkcə istehsalatı deyil, təhsili, düşüncə tərzimizi və gələcəyimizi formalaşdırır. Bugünkü uşaqlar və gənclər sabah tamam fərqli bir dünyada yaşayacaqlar. Bu dünya onlar üçün daha rəqabətli, daha sürətli, daha tələbkar olacaq. Belə bir şəraitdə ənənəvi təhsil modeli artıq uşaqlara kifayət etmir. Onların yalnız bilik deyil, bacarıq qazanması, düşünməsi, yaratması, tətbiq etməsi, tədqiqat aparması və özünü reallaşdırması tələb olunur. Bu yeni tələblər isə bizi dünyanın müasir təhsil trendlərinə – STEAM təhsilinə gətirib çıxarır.

Rəqəmsal transformasiya ilə birlikdə dünyanın öyrənmə, düşünmə və inkişaf yanaşmaları dəyişir. XXI əsrdə şagirdlərin və gələcəyin vətəndaşlarının əsas bacarıqları tənqidi düşüncə, analitik təhlil, yaradıcılıq, problem həll etmə, ünsiyyət və əməkdaşlıq, rəqəmsal savadlılıq kimi kompetensiyalardır. Bu bacarıqları formalaşdırmayan təhsil sistemi şagirdi gələcək reallığa hazırlamır.

Azərbaycan təhsil sistemi də məhz bu səbəbdən innovasiya mərhələsinə qədəm qoyur. Müasir kurikulumların yenilənməsi, rəqəmsal bacarıqların gücləndirilməsi, STEAM mərkəzlərinin yaradılması, robototexnika və mühəndislik dərslərinin məktəblərə gətirilməsi – bunlar hamısı vahid məqsədə yönəlib: şagirdi gələcəyin dünyasına hazırlamaq.

Bu mənada STEAM təhsili sadəcə yeni bir fənn deyil. Bu, tam fərqli bir təhsil fəlsəfəsi, yeni düşüncə tərzi və insan kapitalı siyasətidir.

STEAM nədir? 

STEAM – Science (Elm), Technology (Texnologiya), Engineering (Mühəndislik), Art (İncəsənət), Mathematics (Riyaziyyat) sözlərinin birləşməsidir. Bu modelin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, şagird dünyanı parçalanmış fənlər kimi deyil, bir-biri ilə bağlı olan böyük sistem kimi dərk edir. Elm, texnologiya və mühəndislik bir yerdə inkişaf edir, riyaziyyat isə onların məntiqi əsasını təşkil edir. Bütün bu proseslərə “İncəsənət”in əlavə edilməsi isə təsadüfi deyil. Çünki müasir texnologiya təkcə mexaniki və ya riyazi düşüncə ilə məhdudlaşmır. Yeni ideyaların yaranması üçün yaradıcı baxış, dizayn düşüncəsi və vizual təxəyyül tələb olunur. Telefonun görünüşü, robotun forması, tətbiqin interfeysi, aerokosmik cihazların dizaynı – bütün bunlar yaradıcılıq tələb edir. Buna görə dünyanın aparıcı ölkələri STEM-dən STEAM modelinə keçərək texniki düşüncəni yaradıcı baxışla birləşdiriblər.

Finlandiya, Sinqapur, Cənubi Koreya, Yaponiya və ABŞ kimi ölkələr STEAM-ı təhsilin əsas mərkəzinə qoyaraq böyük uğurlar əldə ediblər. Onların təcrübəsi göstərir ki, STEAM təhsili uşaqların yalnız bilik səviyyəsini deyil, dünyagörüşünü, özünəinamını və yaradıcılıq gücünü də artırır.

STEAM təhsilinin mahiyyəti və pedaqoji fəlsəfəsi

STEAM modelinin əsas dayağı – fənlərin inteqrasiyası və real həyati problemlərin həllidir. Şagird yalnız dərs kitablarındakı məlumatları əzbərləmir; o, öyrəndiklərini tətbiq edir, sınayır, dizayn edir, yenilik hazırlayır.

1. Fənlərin inteqrasiyası – dünyaya bütöv baxış: Riyaziyyat yalnız riyaziyyat deyil. O, fizika ilə, fizika mühəndisliklə, mühəndislik texnologiya ilə, texnologiya isə yaradıcılıqla birləşir. Bir problem üzərində işləyən şagird bu fənlərin hamısını eyni anda tətbiq edir. Bu isə düşüncənin genişlənməsi və daha dərin məntiq qurmaq deməkdir.
2. Layihə əsaslı öyrənmə (Project-Based Learning): Şagirdlər real problemlər üzərində işləyirlər: robot hazırlayırlar, dron mexanizmini tənzimləyirlər, 3D model dizayn edirlər, STEM təcrübəsi aparırlar, gündəlik həyatda rast gəlinən problemlərə mühəndislik həlləri təklif edirlər. Bu proses həm tədqiqat aparmağı, həm müşahidə etməyi, həm sınaqdan keçirməyi, həm də nəticəyə gəlməyi öyrədir.
3. Dizayn düşüncəsi və prototipləşdirmə: “Design Thinking” şagirdə problemi dərk etmək, empatiya qurmaq, ideya yaratmaq, prototip hazırlamaq və test etmək bacarığını qazandırır. Bu, gələcək startap mədəniyyətinin əsasını təşkil edir.
4. Eksperiment, müşahidə və tədqiqat bacarıqları: STEAM sinfində şagird müşahidə edir, fərziyyə irəli sürür, tədqiqat aparır, nəticələr çıxarır, öz ideyasını müdafiə edir. Bu, həm elmi düşüncənin, həm analitik təhlilin formalaşmasına şərait yaradır.

STEAM təhsilinin şagirdlər üçün faydaları

STEAM təhsili şagirdə fənn bilikləri yanaşı, eyni zamanda həyati bacarıqları da verir.
1. Analitik düşüncə və problem həll etmə: Şagird problemi hissələrə ayırır, səbəb-nəticə əlaqəsini tapır və ən optimal həlli müəyyən edir. Bu, gələcək peşə seçiminə, iş həyatına və şəxsi qərar verməyə ciddi təsir edir.
2. Yaradıcılıq və innovasiya: STEAM uşaqlarda yaradıcı təfəkkür doğurur. Yaratmaq, icad etmək, fərqli düşünmək – bu bacarıqlar innovasiya mədəniyyətinin təməlidir.
3. Texnoloji savadlılıq: Robototexnika, proqramlaşdırma, 3D modelləşdirmə, elektronikaya giriş, süni intellekt alqoritmləri – bunlar artıq gələcəyin deyil, bu günün ən vacib bacarıqlarıdır.
4. Komanda işi və liderlik: Şagirdlər qruplarla işləyir, məsuliyyət daşıyır, bir-birini tamamlayır, liderlik edir, ünsiyyət bacarığı qazanır.
5. Peşə yönümlülük: STEAM təhsili mühəndisliyi, proqramlaşdırmanı, dizaynı, robotikanı, biotexnologiyanı uşaqlara sevdirir və onları erkən yaşdan gələcək peşələrə yönəldir.

STEAM təhsilinin cəmiyyət və iqtisadiyyat üçün üstünlükləri

STEAM yalnız şagird inkişafına deyil, bütövlükdə ölkənin gələcəyi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
1. İnsan kapitalının güclənməsi: Qabaqcıl təhsilli, innovativ düşünən, texnologiyaya hakim gənclik ölkənin ən böyük sərvətidir.
2. Rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafı: İKT, süni intellekt, robototexnika, elektronika, yüksək texnologiyalar – bunların inkişafı üçün STEAM bacarıqları olan kadrlara ehtiyac var.
3. İnnovasiya ekosistemi və startap mədəniyyəti: STEAM modeli gənclərdə startap düşüncəsi yaradır, yeni biznes ideyalarını stimullaşdırır və innovasiya ekosistemini gücləndirir.
4. Beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin artırılması: STEAM təhsili ölkəni qlobal texnoloji yarışa hazırlayır. Bu yarışda yalnız yaradıcılıq, mühəndislik düşüncəsi və yüksək texnoloji savadlılıq üstünlük qazandırır.

Nəticə: STEAM – şagirdlərimizin gələcəyi üçün strateji təhsil modeli

STEAM təhsili Azərbaycanda artıq strateji zərurətdir. Bu model şagirdlərə XXI əsrin bacarıqlarını qazandırır, müəllimlərin fəaliyyətini innovasiya ilə zənginləşdirir, valideynlərin övlad inkişafına baxışını dəyişir, ölkənin texnoloji inkişaf strategiyasına töhfə verir.

Ölkəmizdə bu gün başladılan STEAM təşəbbüsləri sabahın yüksək texnologiyalı iqtisadiyyatını, rəqabətqabiliyyətli insan kapitalını və innovativ düşünən gəncliyini formalaşdıracaq.

Rəsul Ağayev,
təhsil mütəxəssisi