2025-ci il irəlilədikcə təhsil sürətli texnoloji tərəqqinin, ictimai transformasiyanın və bütün təhsilalanları gücləndirmək üçün davam edən təkanların kəsişməsində dayanır. Qarşıda duran problemlər və imkanlar cəsarətli fəaliyyət, yaradıcı düşüncə və əməkdaşlıq tələb edir.

“Azərbaycan müəllimi” xəbər verir ki, “Forbes” jurnalı 2024-cü ildə ortaya çıxan əsas tendensiyalara əsaslanaraq bu il təhsil mənzərəsini formalaşdıracaq 5 trend haqqında məqalə hazırlayıb:

1. Beta mərhələsindən təsirə: Təhsildə süni intellektin (AI) inkişafı

2025-ci ildə süni intellekt beta mərhələsində olan ("beta-phase" bir məhsulun istifadəçiyə təqdim edilməzdən əvvəl test mərhələsidir – red.) tətbiqlərindən kənara çıxır və sinif təcrübəsini yenidən formalaşdıran tam reallaşdırılmış alətə çevrilir. Süni intellektin vədi təkcə işləri daha sürətləndirmək deyil, onları daha yaxşı etməkdir. Araşdırmalar göstərir ki, müəllimlərin kollektiv effektivliyi tələbələrin öyrənməsinə təkan verir. Təhsildə süni intellektin yaratdığı ən böyük yenilik təhsil prosesini tamamlamaqdır, müəllimlərin rolunu əvəzləmək deyil.

İlkin tətbiqlər səmərəliliyə, qiymətləndirmənin sadələşdirilməsinə və dərsin planlaşdırılmasına yönəldilsə də, güman ki, 2025-ci ildə müəllimlər və süni intellekt arasında həqiqi əməkdaşlığı inkişaf etdirmək üçün nəzərdə tutulmuş daha əhatəli tətbiqlər yaradılacaq. Bu yeniliklər pedaqoqlara təkcə dəstək deyil, onlara pedaqogikanın sərhədlərini aşmağa, öz sənətkarlıqlarını təkmilləşdirməyə və yeni tədris yanaşmalarını kəşf etməyə imkan verəcək.

Süni intellekt tətbiqləri və istifadə nümunələri pilot layihələrdən, beta testlərdən və kiçik miqyaslı tətbiqlərdən daha irəliyə inkişaf etdirildikcə bir neçə sual meydana çıxır: Süni intellektin diqqəti insan münasibətləri və öyrənmə prosesi üzərində cəmlənərkən onun potensialını tam şəkildə necə aça bilərik? Müəllimliyi bir peşə kimi yüksəldən süni intellektə əsaslanan alətlər hazırlamaqda nə qədər irəli gedə bilərik? 2025-ci ildə dünya liderlərindən bu suallara cavab vermək üçün addımlar atılması gözlənilir.

2. Öyrənmə ekosistemlərinin gücündən faydalanmaq

Rəsmi və qeyri-rəsmi öyrənmə arasındakı sərhədlər dəyişməyə davam edir və 2025-ci il məktəbləri, cəmiyyətləri və digər öyrənmə ekosistemlərini tam əhatə edən il olacaq. Bu cür öyrənmə ekosistemləri gəncləri dəstəkləmək üçün insanları və qurumları bir araya gətirir, öyrənmənin harada baş verə biləcəyi barədə ideyaları genişləndirir və fundamental bacarıqların və sürətləndirilmiş imkanların inkişafı üçün dəstək verir.

Rəsmi və qeyri-rəsmi təhsil arasındakı fərq məktəbdaxili və məktəbdənkənar təhsili cəmiyyətin digər tərəfdaşları ilə əlaqələndirən əməkdaşlıqlar, məsələn: şəhər təsərrüfatları, elmi təşkilatlar və bizneslər vasitəsilə yenidən formalaşdırır. Bu cür tərəfdaşlıqlar bütün sinif səviyyələrinin öz cəmiyyətlərindəki problemləri müəyyən edib həll etməsinə şərait yaradır. Gəncləri yeni üsullardan yaradıcılıqla istifadə etməyə təşviq edir ki, bu da tələbələrin tənqidi düşünmə və problem həll etmək kimi bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edir. Öyrənmə prosesi onun harada baş verməsi baxımından deyil, həm də necə və nəyin öyrənilməsi, mənimsənilməsi və tanınması baxımından da genişləndirilə bilər.

Tələbələrin akademik həyatına kənar təşkilat və qurumların cəlb edilməsi gənclərə güclü şəkildə fayda verir. O həm də tədris və öyrənmə üçün daha zəngin və müxtəlif mühitlərin yaradılması üçün müəllimlərin rolunu yenidən düşünmək, yenidən müəyyən etmək və formalaşdırmaq şansı verir. Öyrənmə ekosistemi yanaşması məktəblərin və cəmiyyətlərin resurslarını birləşdirərək hər bir şagirdin akademik uğur qazanması və şəxsi inkişaf etməsi üçün güclü seçim, imkan və dəstəyə malik olduğu mühitlər yarada bilər.

3. Yüksələn regionlar: Təhsil iqtisadi mühərrik kimi 

Dünyada bütün regionlar təhsili iqtisadi mühərrikə çevirir, məktəbləri, biznesləri və cəmiyyətləri ümumi rifahı təmin etmək üçün uyğunlaşdırır. Regional istedad mərkəzləri iqtisadi inkişafın idarəediciləri kimi meydana çıxır. Bir neçə il əvvəl müşahidə olunan yeni dinamika 2025-ci ildə və gələcək illərdə də sürətlənməyə davam edəcək. Regional ittifaqlar, həllər və strategiyalar qlobal rəqabətqabiliyyətini artırmaq, iqtisadi dayanıqlığı gücləndirmək və uzunmüddətli rifahı təşviq etməklə yanaşı, yerli problemləri həll edə bilər.

Bu regional strategiyalarda dövlət və yerli hökumətlər güclü tərəfdaşlıq qurmaq üçün biznes və sənaye liderləri ilə əl-ələ verir. Onlar birlikdə tənzimləyici çərçivələri və işçi qüvvəsi tələblərini tənzimləmək, kurikulumun uyğunlaşdırılması və müəllimlərin ixtisaslarını sərhədboyu tanımaq üçün çalışırlar. Bu təşəbbüslər işçi çatışmazlığını azaldır, müəllim mübadiləsinə imkan verir və işçi qüvvəsinin hazırlığını artırır. Məsələn, regional peşəkar inkişaf şəbəkələri və institusional potensialın gücləndirilməsi proqramları inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlarda təhsil nəticələrini yaxşılaşdırıb, ixtisaslı yerli istedad fondları yaradıb və başqa yerlərdən ixtisaslı işçilərin cəlb edilməsindən asılılığı azaldıb.

Yerli sənayelərə və güclü tərəflərə uyğunlaşdırılmış regional istedad mərkəzlərinin yaranması sistemlərin əməkdaşlıq edərkən ixtisaslaşa bilməsini təmin edir. Bu əməkdaşlıq bacarıq çatışmazlığını azaldır və yerli və dövlət səviyyəsində iqtisadi dayanıqlığı artırır. Yerli siniflərdə tədrisi regional mərkəzlərin təcrübəsi ilə birləşdirən, hibrid öyrənməyə imkan verən texnologiya mühüm rol oynayır. Paylaşılan resurslardan istifadə etməklə bu modellər şəhərdən kəndə qədər bir sıra coğrafiyalardan faydalanır və xüsusilə resursların məhdud olduğu ərazilər üçün vacib olan xərcləri azaldır, eyni zamanda, tələbələrin qlobal səviyyədə müvafiq bacarıqlar əldə etməsini təmin edir.

4. Gənclər transformasiyada müttəfiqlər kimi

Sinif otaqları və cəmiyyət arasında tələbələr təkcə iştirakçı deyil, həm də mürəkkəb problemlərin həllinə kömək edən, həll axtaran şəxslərdir. Onların fikirləri və liderliyi məktəb və universitetlərə karyera yollarını yenidən düşünməkdən tutmuş psixi sağlamlıq və rifahın həllinə qədər davamlı problemləri həll etməyə kömək edə bilər.

Gənclərdə yaradıcılıq, dərk etmək üçün ciddi istək və maddi aktuallıq hissi yaranır. Gənclərə və onların inkişafına sərmayə qoymaqla onlar gələcəyə uyğun təhsilin yaradılmasında əvəzsiz müttəfiqlər olacaqlar. 

Tələbələri fəal yaradıcılar və problem həll edənlər kimi cəlb etmək onları məktəbləri və cəmiyyəti gücləndirmək üçün gələcək işlərə rəhbərlik etməyə hazırlayır.

5. Real dünya bacarıqlarının və uzunömürlü öyrənmənin təşviqi

Artıq işçi qüvvəsindən müasir bacarıqlar tələb edilir və təhsil də buna uyğun gəlməlidir. Sürətlə dəyişən dünyada inkişaf etmək ömür boyu öyrənməyə sadiqlik və uyğunlaşma bacarıqları tələb edir. 2025-ci ildə tələbələri məzun olduqdan sonrakı həyata hazırlayan yollar yaratmaq səylərini sürətləndirmək üçün məktəblər axtarmaq lazımdır. Bu yollar tələbələrə dünyanı kəşf etməyə və müstəqil öyrənmək bacarığını inkişaf etdirməyə kömək edir.

Bugünkü karyera ilə əlaqəli öyrənmə yeni formalara, sektorlararası öyrənmə imkanlarına və insanın ömür boyu öyrənmə öhdəliyinə dərindən diqqət yetirməyə davam edəcək. Orta məktəblər işə əsaslanan öyrənmə təcrübələrində iştirak etmək, dəyərli etimadnamələr qazanmaq və yaxşı karyeraya problemsiz keçid etmək üçün yerə çevrilir. Məktəblər haqlı olaraq şagirdləri işin davamlı inkişaf etdiyi və daha uzun müddət davamlı bacarıq tələb edən bir dünyaya hazırlamağa doğru dəyişir. 

2025-ci ildə təhsil üçün daha parlaq gələcək diaqramı

Burada qeyd olunan tendensiyalar təkcə pedaqoqlar üçün prioritetlər deyil, həm də cəmiyyət üçün məcburi tələblərdir. Bu günün və sabahın çağırışlarına cavab vermək təhsilin əsas missiyasına əsaslanaraq yeni alətlər və yanaşmaları qəbul etməyi tələb edir.

Təhsil həmişə tərəqqi üçün katalizator olub və 2025-ci ildə də fərqli olmayacaq. Məktəblərin, cəmiyyətlərin və sənayelərin kollektiv enerjisindən istifadə etməklə biz nəinki dəyişikliklərə uyğunlaşan, həm də onu idarə edən təhsil sistemi yarada bilərik, beləliklə, hamı üçün daha parlaq, daha firavan gələcək qurmaq mümkün olacaq.