Cənubi Koreyanın Chungnam Milli Universitetinin professoru Seongjin Hong bildirir ki, süni intellektlə yaradılmış saxta məqalələr elmi nəşrlər üçün yeni təhlükədir. Böyük Britaniyanın ali təhsil xidmətləri sahəsində ixtisaslaşmış “Times Higher Education” jurnalında dərc olunmuş məqaləsində koreyalı professor redaktor olaraq əvvəlki nəşrlərin süni intellekt tərəfindən dəyişdirilmiş formalarından ibarət saxta müəlliflərdən göndərilmiş məqalələr aldığını bildirir. S.Hong bunun səbəblərin araşdırmağa çalışıb. “Keçən ay mənə elə gəldi ki, təqdim etdiyim bir məqaləyə süni intellekt tərəfindən rəy verilib. Lakin indi məlum olur ki, süni intellekt təkcə məqalələri yoxlamır, o, həm də onları yazır. Daha dəqiq desək, artıq nəşr olunmuş məqalələri plagiat edərək yenidən təqdim edir”, - deyə S.Hong bildirir.

O, son aylarda 20-dən çox belə məqalə ilə qarşılaşdığını etiraf edir. “İlk baxışda bu yazılar yeni tədqiqatlar kimi görünür, lakin daha yaxından araşdırdıqda onların əvvəllər dərc edilmiş məqalələrin süni intellektlə yenidən yazılmış versiyaları olduğu üzə çıxır. Struktur, metodologiya, hətta cədvəllər və şəkillər belə orijinal məqalələrlə böyük oxşarlıq göstərir. Lakin bu saxta məqalələrin mətn oxşarlığı səviyyəsi olduqca aşağı olur. Əsl elmi məqalələrdə “iThenticate” sistemi üzrə ümumilikdə 10−15% oxşarlıq olur, bu saxta yazılarda isə bu göstərici 2−5% civarındadır, sanki xüsusi olaraq aşkar olunmamaq üçün hazırlanıb.

Bu aşağı göstəricilərin bir səbəbi də məqalələrdə tez-tez qarşılaşılan natamam və qeyri-dəqiq ifadələrdir, adətən qəbul olunmuş elmi terminlər daha ümumi, qeyri-müəyyən sözlərlə əvəz olunur. Üstəlik, bir çox istinadlar ya təsadüfi şəkildə daxil edilib, ya da mövzu ilə əlaqəsizdir.

Demək olar ki, bütün hallarda məqalələr bir müəllifin (bəzən iki) adından təqdim olunur. Bu müəllif qeyri-rəsmi (şəxsi) e-poçt ünvanı istifadə edir və tanınmış bir universitetin adını özünə aid kimi göstərir. Lakin müəllifin şəxsiyyəti yoxlanıldıqda məlum olur ki, belə bir şəxs mövcud deyil. Hətta bir halla rastlaşdıq ki, tədqiqatın aparıldığı ölkədən olan bir rəyçi bildirdi ki, həmin ölkədə xarici tədqiqatçılara təkbaşına ekoloji nümunələr toplamaq qadağandır, halbuki məqalədə belə deyilirdi. Bunlar təsadüfi səhvlər deyil, qəsdən atılan addımlardır.

Bəs bu halların arxasında nə dayanır? Ənənəvi plagiat halları adətən iş və ya vəzifə yüksəlişi üçün CV-ni zənginləşdirmək məqsədilə, bəzi hallarda kommersiya məqsədli “məqalə fabriki”lərin köməyi ilə həyata keçirilir. Amma o zaman belə bir şəxs niyə saxta adla məqalə təqdim edir? Bu ona necə kömək edir?

Bu səbəbdən düşünürəm ki, bu proses daha sistemli və daha zərərli bir niyyət daşıya bilər. Ola bilsin ki, bu, elmi jurnalları saxta elmlə doldurmaq, çaşqınlıq yaratmaq və müəyyən sahələrdə və ya nəşriyyatlarda etimadı sarsıtmaq üçün əlaqələndirilmiş bir kampaniyadır. Bu iddia ilk baxışdan inandırıcı görünməyə bilər, lakin informasiya mühitini nəzərə aldıqda, bu ehtimalı tamamilə inkar etmək olmaz.

Bununla yanaşı, güclü şəkildə ehtimal edirəm ki, kimsə süni intellekt əsaslı bir proqram hazırlayır və bu təqdimatları həmin proqramın sınağı üçün istifadə edir. Məqsəd: süni intellekt jurnal redaktorlarını və rəyçiləri aldadaraq saxta məqaləni orijinal kimi qəbul etdirməyi bacarırmı?

Görünür ki, müəyyən hallarda bacarır. Mənim qarşılaşdığım hallar nisbətən asan müəyyən edilən və yalnız bir məqalənin surətinə əsaslanan nümunələr idi və dərhal rədd olunurdu. Lakin əgər bir məqalə bir neçə fərqli məqalənin fraqmentlərindən yığılıbsa və ya icmal məqaləsi onlarla mənbədən qarışıq şəkildə hazırlanıbsa, bu zaman onun saxta olduğunu müəyyən etmək xeyli çətinləşir.

Redaktorlar və rəyçilər məqalələrin elmi keyfiyyətini qiymətləndirməkdə ixtisaslaşmışdır, süni intellekt tərəfindən yaradılmış saxta yazıları aşkar etməkdə yox. Üstəlik, ağır iş yükü və ya mövzu üzrə dərin bilik çatışmazlığı da bu prosesi daha da çətinləşdirir. Xüsusilə könüllü şəkildə çalışan və onsuz da çox yüklənmiş rəyçilər üçün bu əlavə bir yükdür.

Bizə kömək lazımdır. Çünki süni intellektlə yazılmış saxta məqalələrin aşkarlanmaması ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Jurnallar nüfuzlarını itirə və elmi bazalardan çıxarıla bilərlər – bu isə təkcə jurnala yox, həm də onun müəlliflərinə, redaktorlarına və bağlı olduğu qurumlara zərər vurar.

Üstəlik, akademik nəşrlər yalnız fərdi və ya institusional nailiyyət göstəricisi deyil; onlar eyni zamanda siyasət qərarları və ictimai etimad üçün əsas rol oynayır. Əgər saxta tədqiqatlar elmi ədəbiyyatda yer alsa və zamanla toplanmağa başlasa, bu təkcə fərdi qeyri-etik davranış məsələsi olmayacaq – bu, cəmiyyət miqyasında sübuta əsaslanan qərar qəbuletmə proseslərinin bütövlüyünü təhdid edəcək.
Biz strukturlaşdırılmış həll yollarına ehtiyac duyuruq. Nəşriyyatlar təqdimat mərhələsində daha güclü təhlükəsizlik tədbirləri tətbiq etməlidir – məsələn, süni intellektlə yazılmış məqalələri aşkarlayan alətlər və saxta şəxsiyyətlərin qara siyahıları. Müəlliflərin şəxsiyyətinin təsdiqi də vacibdir – məsələn, ORCID ID kimi identifikatorların məcburi şəkildə tələb olunması. Redaksiya komandaları da xəbərdarlıq əlamətlərini tanımaq üçün daha yaxşı şəkildə təlim keçməlidir.

Aydındır ki, süni intellekt artıq elmi nəşriyyatın axışına bir neçə istiqamətdən müdaxilə edir. Hətta bəzi tədqiqatçıların məqalələrinə gizli mesajlar yerləşdirərək süni intellektdən müsbət rəy istədiyinə dair xəbərlər də var. Elmi icma olaraq kollektiv sayıq olmalı və ayıq qalmalıyıq. Süni intellektlə bağlı təsdiqlənmiş fırıldaq halları haqqında məlumatlılığın artırılması və redaktorlar, rəyçilər və tədqiqatçılar arasında məlumat mübadiləsinin gücləndirilməsi bu sahədə davamlı nəzarət və sürətli reaksiya mədəniyyətinin qurulması üçün vacibdir. 
Əgər bu tədbirlər görülməzsə, elmi etimadın əsası sarsıla bilər”.

Mənbə: https://www.timeshighereducation.com/opinion/ai-based-fake-papers-are-new-threat-academic-publishing