İnsan yaddaşının sərhədi varmı? Bu sual təkcə sadə insanları deyil, dünyanın aparıcı alimlərini də maraqlandırır. Uzun müddətdir ki, beynin məlumat saxlamaq üçün məhdud "tutumu" olduğuna inanılırdı. Ancaq müasir araşdırmalar göstərir ki, hər şey o qədər də sadə deyil.

İnsan yaddaşını hər yeni təcrübənin sinir hüceyrələri arasında yeni əlaqələr yaratdığı, daim böyüyən neyron şəbəkəsi ilə müqayisə etmək olar. Eyni zamanda, beynimiz təkcə məlumatı saxlamağa deyil, həm də onu daim yenidən təşkil etməyə, yeni assosiasiyalar və nümunələr yaratmağa qadirdir.

“Azərbaycan müəllimi” xəbər verir ki, müasir elm hər birinin öz xüsusiyyətləri və məhdudiyyətləri olan yaddaşın bir neçə əsas növünü müəyyən edir:

Qısamüddətli yaddaş təxminən 7±2 məlumatı bir neçə saniyə saxlamağa qadirdir. Bu telefon nömrəsini və ya alış-veriş siyahısını yadda saxlamağa imkan verən həcmdir.

Ancaq uzunmüddətli yaddaşda vəziyyət daha mürəkkəbdir. Araşdırmalar göstərir ki, onun həcmi o qədər böyükdür ki, elm adamları hələ də dəqiq rəqəm deyə bilmirlər. Bəzi hesablamalara görə, insan beyni təxminən 2,5 petabayt məlumat saxlamağa qadirdir. Bu, üç milyon saatlıq yüksəkkeyfiyyətli videoya bərabərdir.

Bacarıq və qabiliyyətlərə cavabdeh olan prosedur yaddaş isə tamamilə sərhədsiz görünür. İnsan bir çox müxtəlif bacarıqlara yiyələnə bilər - bir bacarıq digərilə qarışmadan, musiqi alətlərində ifa etməkdən tutmuş mürəkkəb avadanlıqları idarə etməyə qədər bir çox bacarıqlara yiyələnə bilər. 

Yaddaşın fiziki mexanizmi neyronlar - sinapslar arasında əlaqələrin yaradılmasına və möhkəmlənməsinə əsaslanır. Hər bir neyron minlərlə belə əlaqə yaradaraq çox mürəkkəb şəbəkə yarada bilər. Eyni zamanda, beyin bu şəbəkəni daim optimallaşdırır - istifadə olunmayan əlaqələr zəifləyir, aktiv əlaqələr isə güclənir.

Tədqiqatlar göstərir ki, beynimiz paylanmış məlumat saxlama prinsipindən istifadə edir. Bir xatirə müəyyən bir yerdə saxlanmır, lakin bir çox sinir əlaqələri arasında paylanır. Bu, yaddaşı zədələnməyə qarşı dayanıqlı edir və yeni assosiativ əlaqələr yaratmağa imkan verir.

Neyroplastiklik sahəsində müasir tədqiqatlar göstərir ki, beyin həyat boyu yeni sinir əlaqələri yaratmağa qadirdir. Eyni zamanda, yaddaş statik deyil, daim yenidən qurulan və yenilənən dinamik bir sistemdir. Hər dəfə nəyisə xatırladığımız zaman yaddaş yeni təcrübələr və kontekst daxil edərək qismən yenidən yazılır (buna görə də yalançı xatirələr fenomeni yarana bilir).

Nəticədə belə qənaətə gələ bilərik ki, yaddaş ölçüsü üçün nəzəri məhdudiyyət yoxdur. Məhdudiyyət beynin məlumatları saxlamaq üçün fiziki qabiliyyətindən daha çox məlumatın saxlanması və əldə edilməsi mexanizmlərinin səmərəliliyindədir.